aviation, bilişselesneklik, brainflexibilty, kararverme, problemçözme
Merhaba havacılık meraklıları! Bugün size havacılarda bulunmasının uçuş sürecinde büyük fayda sağladığı bir faktörden bahsedeceğim: Havacılıkta bilişsel esneklik. Havacılık hakkında az çok bilgisi olan herkes bilir ki, bu sektörün bel kemiği karar vermektir. Pilotların potansiyel riski analiz etmeleri, karmaşık ve belirsiz uçuş ortamlarında aktif olarak karar vermeleri gerekir, keza hava trafik kontrolörlerinin de. Kabin ekibinin karar verme noktasındaki işi yolcularla yaşadıkları durumlara bağlı olduğu için kimi zaman çok daha karmaşık bir hal bile alabilir. Ben ise bu yazımda pilotların karar verme sürecini etkileyen bilişsel esneklik kavramını ele aldım.
Karar vermek, içinde bulunulan problem durumunu çözmeye yönelik bir beceri olduğuna göre, aslında karar verme ve problem çözme kavramlarını bilişsel esneklik ile ilişkilendirmek yanlış bir şey olmayacaktır. Karar verme sürecinde önemli olan en doğru seçeneği görmek değil, seçim yapmadan önce seçenekleri görebilmektir. Bu durum, bilişsel esneklik kavramını gündeme getirmektedir. Bilişsel esneklik, bireyin; a) alternatif yolların ve seçeneklerin farkında olması, b) yeni durumlara uyum sağlamada esnek olabilmesi, c) esnek olabildiği durumlarda kendisini yetkin (self-efficacy) hissetmesi olarak tanımlanmaktadır. Kısaca, kişi bir göreve karşı yaklaşımını ya da düşünme yöntemini değiştirme yeteneğine sahip ise bilişsel olarak esnek olduğunu söyleyebiliriz.
Bilişsel olarak esnek kişilerin özelliklerini:
- Atılgan
- Sorumluluk sahibi
- Kendine güvenen
- İyi iletişim kurabilen
- Girişken
- Belirsizliğe toleranslı
- Yaşadıklarını anlamlandırabilen
- Uyum sağlamaya istekli
- Kişilerarası ilişkilerde daha pozitif, olarak tanımlamak mümkündür.
Bilişsel esnekliğe havacılık ortamları çerçevesinden baktığımızda, pilotların bazen uçağı ve yolcuları birkaç saniye içinde felakete sürükleyebilecek ya da hayatını kurtarabilecek kritik durumlarla karşı karşıya kaldığını göz önüne alabiliriz. Bu kritik anlarda karar almalarına yardımcı olan en önemli faktörlerden biri şüphesiz bilişsel esnekliğe sahip olup olmamalarıdır. Zira bu kritik anların bir kısmı pilotun önceden maruz kalmadığı yeni bir problem durumu olduğu için karar verirken yeni bir çözüm yolu geliştirmesi gerekmektedir. Bu çözüm yolunu geliştirmek için de yukarıdaki maddelerde bulunan özelliklere sahip olmak önemlidir.
Goleman, Oregon ve Portland’daki hava mürettebatının yaşadığı bir öyküyü anlatıyor. Yardımcı pilot ve uçuş mühendisi kaptana, yakıt göstergesinin zayıf olduğunu ve hedeflerine inmelerinin sıkıntıya girdiğini anlatıyor. Görünüşe göre, kaptan pilot mürettebatını sindiren “silver back” baskın bir kişiydi. Yapılan uyarıları dikkate almayacak kadar katı tutuma sahip, işlevsel olmayan düşüncelerini kabul edemeyen, farklı görüşleri/seçenekleri önemsemeyen bir yapıdaydı. Kaptan pilot, yakıt eksikliğinin olduğu fikrini kabul ettiğinde, çok geç kalmıştı. Uçak, havaalanına varmadan kısa süre önce düştü ve bazı can kayıpları yaşandı. Bu örnekteki kaptan pilotun bilişsel esnekliğin içerdiği; iyi iletişim kurma, kişilerarası ilişkilerde pozitif olma ve farklı görüşlere duyarlı olma gibi özelliklere sahip olmadığını ve bu yüzden bir felakete sebebiyet verdiğini görüyoruz.
Araştırmalara göre,
Çin Sivil Havacılık Uçuş Üniversitesi’nde okuyan üst sınıf öğrencileriyle yapılan bir çalışmada, bilişsel esnekliğin uçuş ortamında tercih edilen bir başa çıkma stratejisi olarak kullanıldığı ve zor durumların üstesinden gelmek için çok önemli bir beceri olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Orasanu ve Martin havacılıkta karar vermedeki hataları analiz eden bir araştırmada da bilişsel esneklik eksikliğini merkezi bir faktör olarak bulunmuştur. Başka bir deyişle, genellikle olumlu kabul edilen istikrarlı davranışlar ve problem çözme yolları, bazı zor durumlarda olumsuz bir özellik olarak görülebilir.
Zor durumlara çözme noktasında çözüm için çok yönlü bir şekilde alternatifleri görebilmek ve bunları değerlendirerek seçimde bulunmak (bilişsel olarak esnek olmak) havacılıkta büyük önem teşkil etmektedir.
Yazan: Psk. Dan. Sidre Çalışkan
Kaynakça:
Bilgiç, R., & Bilgin, M. (2016). Ergenlerin cinsiyet ve öğrenim kademesi düzeylerine göre bilişsel esneklik düzeyleri ile karar stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 39-55.
Bilgin, M. (2009). Bilişsel esnekliği yordayan bazı değişkenler. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(36), 142-157.
Bor, R., & Hubbard, T. (Eds.). (2006). Aviation mental health: Psychological implications for air transportation. Ashgate Publishing, Ltd..
Buğa, A., Özkamalı, E., Altunkol, F., & ÇEKİÇ, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin bilişsel esneklik düzeylerine göre sosyal problem çözme tarzlarının incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 48-58.
Ji, M., Xu, Q., Xu, S., Du, Q., & Li, D. (2018). Proactive personality and situational judgment among civil flying cadets: The roles of risk perception and cognitive flexibility. Transportation research part F: traffic psychology and behaviour, 59, 179-187.
