Uzay Araştırmaları – 8: Neptün

gezegenler, güneşsistemi, keşiftengünümüze, neptün, neptünaraştırmaları, neptünkomşuları

Neptün

Neptūnus olarak bilinen roma mitolojisindeki su ve deniz tanrısı, yunan mitolojisinde Poseidon olarak; atları koruyan, denizlerle bereketi getiren, fırtınalar çıkartan ve depremle yıkıma sebep olan tanrı olarak karşımıza çıkar. Gücünü ise bir vuruşuyla denizlerde büyük dalgalar yaratan trident asasından alır. 

Günümüzde ‘rüzgarlı gezegen’ olarak adlandırılan Neptün soğuk, karanlık ve sert rüzgarların her zaman hakim olduğu güneş sistemindeki en dış gezegenidir, buz devidir ve sekizinci sıradadır. Güneşe dünyadan 30 kat daha uzak olan Neptün, güneş sistemimizde çıplak gözle görülemeyen tek gezegendir ve keşfedilmeden önce Uranüs’e kütle çekim kuvvetiyle etki ettiği için bilim insanları tarafından matematiksel tahminle keşfedilen ilk gezegen olma özelliğini taşır. Güneşin sıcaklığını biz dünyalılar olarak Neptün’e göre 900 kat daha fazla hissediyoruz ve Neptün dünyadan tam 4 kat daha geniş. Güneş biz dünyalıları gerçekten seviyor!

Güneşten bu kadar mahrum kalan Neptün de günler, yıllar nasıl geçiyor acaba? Bir günün geçmesi 16 saat sürerken bir yılın geçmesi 165 dünya yılı kadar sürüyor. Bir mevsimin yaşanması için ise tam 40 yılın geçmesi lazım! Fırtınalar çıkartan, yerleri sarsan Neptün’ün kütlesinin çoğu (yüzde 80 veya daha fazlası)  küçük, kayalık bir çekirdeğin üzerindeki yoğun “buzlu” maddelerden (su, metan ve amonyak) oluşur. Bilim insanları Neptün’ün soğuk mantosunun altında bir süper sıcak su okyanusu olabileceğini düşünüyor. Atmosferi ise hidrojen, helyum ve metandan meydana gelmiştir. Trident asasından aldığı güçten olsa gerek Jüpiter’in üç katı ve Dünya’nın dokuz katı daha güçlü rüzgarlara sahip. 1989’da Neptün’ün güney yarım küresinde “Büyük Karanlık Nokta” olarak adlandırılan büyük, oval biçimli bir fırtına tüm Dünyayı kapsayacak kadar büyüktü mesela. Neptün’ün manyetik alanına bakacak olursak Dünyanınkinden yaklaşık 27 kat daha güçlü bir çekimi vardır.

Bu, bir sanatçının 2013 yılında Hubble Uzay Teleskobu tarafından keşfedilen küçük ay Hipokamp konseptidir. Aslında daha küçük bir hilal olarak görülen çok daha büyük bir komşusu olan ayı an Proteus’ un parçalanmış bir parçası olabilir (Sağ üst). Bu, bir ayın çok daha büyük bir ana gövdeyle bir kuyruklu yıldız çarpışmasının bir parçası olduğuna dair ilk kanıttır. NASA, ESA ve J. Olmsted (STScI)

Neptün’ün halkaları… Şimdiye kadar bilinen en az beş ana halka ve dört belirgin halkası vardır. Gezegene yakınlık sırasıyla en içten dışa doğru hareket eden ana halkalar Galle, Leverrier, Lassell, Arago ve Adams olarak adlandırılır. Araştırmacılara göre, nispeten genç ve kısa ömürlü olduğu düşünülüyor bu halkaların. Neptün’ün halka sisteminde ayrıca ark adı verilen tuhaf toz kümeleri vardır. En dıştaki halkadan başlayarak Liberté (Özgürlük), Egalité (Eşitlik), Fraternité (Kardeşlik) ve Cesaret adlı dört önemli isim verilmiştir.

1989 yılında çekilen bu Voyager 2 görüntüsü, Neptün’ün halkalarını ayrıntılı olarak gösteren ilk görüntü oldu. NASA 

Neptün’ün Komşuları

Neptün’ün bilinen 14 uydusu vardır. Neptün’ün en büyük uydusu Triton, Johann Gottfried Galle’nin Neptün’ü keşfetmesinden sadece 17 gün sonra ilk ve en büyük uydusunu keşfediyor. Neptün, Roma deniz tanrısı olarak adlandırılmasından dolayı diğer uydular Yunan mitolojisindeki çeşitli küçük deniz tanrıları ve perilerin isimlerini almıştır. Triton, güneş sisteminde gezegen dönüşünün tam tersi yönde (geriye dönük yörünge) gerçekleştiren tek büyük aydır ve  çok soğuktur. Ancak Voyager 2 tarafından 8 kilometreden daha fazla yukarı doğru buzlu malzemeleri fışkırtan gayzerleri olduğu keşfedildi. Uranüs ise Neptün’ün ikizi sayılan komşu gezegenidir.

Voyager 2 tarafından 1989’da Neptün sisteminden geçişi sırasında çekilmiş olan Triton’un küresel renkli mozaiği. NASA 

Neptün’ün Hızlı Geçmişi

1612’de  Galileo, küçük teleskopuyla yaptığı gözlemler sırasında Neptün’ü hatalı bir şekilde sabit bir yıldız olarak kaydetti ve bu olaydan sonra gökbilimciler 1846 da hem Neptün’ü hem de uydusu Triton’un varlığını kanıtladılar. 1983 yılında Pioneer 10, Neptün’ün yörüngesini geçmeyi başararak, güneş sistemindeki gezegenlerinin yörüngelerinin dışında seyahat eden ilk insan yapımı nesne oldu. 1989 yılına gelindiğinde Voyager 2, gezegenin kuzey kutbunun yaklaşık 4.800 kilometre yukarısından geçerek Neptün’ü ziyaret eden ilk ve tek uzay aracı oldu. Voyager, Neptün ve uyduları hakkında bol miktarda bilgi topladı. Bilim adamları, bu uzak gezegen hakkında daha fazla bilgi toplamak için Hubble Uzay Teleskobu ve güçlü yer tabanlı teleskopları kullanarak araştırmalarına devam etmektedirler.

Neptünde potansiyel bir yaşamın varlığından söz etmek neredeyse imkansızdır. Şu anki bilgilerle gezegenin sahip olduğu sıcaklıklar, basınçlar ve içinde bulundurduğu elementler büyük olasılıkla organizmaların uyum sağlayamayacağı kadar aşırı derece uçucudur.

Bu şema, Neptün gezegeninin yakınında bulunan birkaç ayın yörüngesini göstermektedir. Bunların tümü 1989 yılında NASA’nın Voyager 2 uzay aracı tarafından keşfedildi, Hippocamp (S / 2004 N 1), 2004’ten 2009’a kadar arşivlenmiş Hubble Uzay Teleskobu görüntülerinde yer almaktadır. Triton’un yörüngesi geri hareketli olduğu için onun ele geçirilmiş bir Kuiper Kuşağı nesnesi ve dolayısıyla Pluto’nun uzak bir kuzeni olduğu varsayılmaktadır. 

NASA, ESA ve A. Feild (STScI)

---

Yazan: Psk. Dan. Ece Erdoğdu

Kaynakça:

NASA Official: Kristen Erickson Program Manager: Heather Doyle Contact NASA Space Place, 2020.

ÖZTÜRK, O. (2016). Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları, Ankara.