Flight Envelope Protection ve Stark Endüstri Destek Tekerler Protokolü: Havacılıkta Güvenliğe Farklı Bir Bakış

 

Flight Envelope (uçuş grafiği), “uçakların güvenli şekilde uçmaya devam etmesi için uçuş parametrelerinin hangi aralıkta olması gerektiğini belirten çalışma sınırlarıdır.” (www.tureng.com) Uçak, flight envelope dışında uçtuğunda değerler düzeltilmez veya düzeltilmekte geç kalınırsa, uçuşta kontrol kaybı (LOC-I) meydana gelir. Flight Envelope Protection ise uçakların güvenli şekilde uçmaya devam etmesi için uçuş grafiklerini otomatik olarak hesaplayan ve pilotların veya dış etmenlerin uçağı zorlayacak ya da düşüşe elverişli hale getirebilecek olan manevralarını otomatik olarak engelleyen bir yazılım sistemi dizisidir. Bu sistemler, uçağın performansını geliştirmekle birlikte uçağın üstüne binen aşırı strese yol açan durumları otomatik olarak engeller. Aynı zamanda pilotun aşırı kontrolünü, kontrolü kaybetmesine yol açacak manevralarını veya uçağa zarar verme riskini de engelleyerek en aza indirir. Özellikle Airbus marka uçakların A400M’den itibaren her türlü ürün yelpazesine standart olarak entegre edilen ve markanın güvenli uçuş stratejilerinin temellerinde yer alan bu sistemleri, Örümcek Adam: Eve Dönüş filminde Tony Stark’ın Örümcek Adam’ın kostümünü hazırlarken yazılımsal olarak koyduğu “Destek Tekerler Protokolüne” benzetebiliriz. Bu protokolün amacı, kostümün donanımsal olarak yapabildiği ancak kostümü kullanan kişi veya dış etkenler tarafından bilinmeden veya yanlışlıkla kullanıldığı takdirde kostüme, kostümü kullanan kişiye veya başkalarına zarar verebilecek potansiyeli olan işlemlere erişimin yazılımsal olarak engellenmesidir. Bu bağlamda Flight Envelope Protection, tıpkı Destek Tekerler Prosedürü gibi uçağı, uçağı kullanan pilotları ve uçağın uçma işleminden etkilenen yolcuları korumak için oluşturulmuştur. Bu sistemler aniden oluşabilecek veya fark edilmesi ve hesaplanması zor durumlarda başta insan faktörü olmak üzere risk faktörlerini en aza indirmektedir.

Flight Envelope Protection kontrolleri Airbus’ın resmî sitesine göre LOC-I tip kazaları %88 azaltmış olsa da (www.airbus.com/en/newsroom/stories/2023-02-safety-innovation-7-flight-envelope-protection) sistemler, kontrollü şekilde engelledikleri bazı manevraların uçuş kazalarına sebebiyet verebilmesi ihtimaliyle suçlanmıştır. Örneğin China Airlines Flight 006 uçuş olayı sonrasında yapılan hesaplamalar sonucu yetkililer, uçuşta yer alan uçağın (Boeing 747SP-09) bir flight envelope protection sistemi bulundurmadığını ve bulundurması durumunda pilotun uçağı, kurtarmak amacıyla tahminen 5,5 G, yani tasarım sınırlarının iki katından daha fazla bir kuvvetle çekemeyeceğini ve kazadan kurtaramayacağını dile getirmişlerdir. Ancak flight envelope protection sistemlerinin tanımını genişleten ve uçağın tüm hayati değerlerini kapsayacak ve normal değerlerin dışına çıkmasını engelleyecek şekilde programlayan Airbus şirketi, uçakta flight envelope protection sistemlerinin bulunması durumunda daha en başından bu tatsız uçuş olayının yaşanmayacağını belirtmiştir. Ek olarak bu sistemlere karşı çıkan bazı yetkililer, pilotların sistemlere güvenip kendi sorumlulukları olan değerleri kontrol etme ve uçağa ona göre yön verme işlemlerini sistemlere bırakabileceklerini, bunun ise sistemlerin kazara devre dışı kalması sonucunda nihai bir uçuş kazasına sebebiyet verebileceğini söylemişlerdir.

Bana kalırsa havacılığın bu kadar ilerlediği ve uçuş kazalarının büyük oranının insan faktörü dolaylı olduğu bu dünyada flight envelope protection sistemlerinin özellikle ticari amaçlı yolcu taşıyan tüm uçaklara entegre edilmesi, emniyet kemerlerinin bütün arabalarda bulunması kadar gerekli ve önemlidir.  Bu sistemlerin kazaya sebebiyet verebilme ihtimallerine baktığımızda ise acil ve gerekli durumlarda flight envelope protection’un kapatılması için bir düğme yapılması ve bu durumlar için ayrı acil durum prosedürleri düzenlenmesi muhtemelen sorunların büyük kısmını çözecektir. Buna ek olarak pilot eğitimleri sırasında pilotları başta flight envelope protection sistemlerinin olmadığı simülasyonlarda ve uçaklarda eğitmek de onlara değer kontrolü gibi temel ve ölümcül derecede önemli becerileri kazandırmaya yardımcı olacak ve dikkatsizlikten kaynaklı kaza risklerini de azaltacaktır.

 

Yazan: Zeynep Gülsoy

Kaynakça

“Flight Envelope Protection.” Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. 20 Ağustos 2023 tarihinde erişildi. www.wikipedia.org/wiki/Flight_envelope_protection

“Flight Envelope.” Tureng, 20 Ağustos 2023 tarihinde erişildi. www.tureng.com.

“Safety Innovation #7: Flight Envelope Protection.” Airbus, 1 Şubat 2023, 20 Ağustos 2023 tarihinde erişildi. www.airbus.com/en/newsroom/stories/2023-02-safety-innovation-7-flight-envelope-protection

Watts, John. Örümcek Adam: Eve Dönüş. Marvel. Film.