Havacılık Elektrik ve Elektroniği: Aviyonikler
- Havacılık Elektrik ve Elektroniği: Aviyonikler
- Fly-By-Wire sistemi
aselsanaviyonik, aviyonikmühendisliği, aviyoniknedemek, aviyoniknedir, aviyoniksistemler, uçakelektrikelektroniği
Havacılıkta kullanılan elektronik sistemlere kısaca aviyonik sistemler denir. Günümüz hava taşıtlarını bu kadar güvenli hale getiren, şüphesiz aviyonik sistemlerdir.1.Dünya savaşında ilk radyo sisteminin kullanımı ve bombardıman sırasında uçağın stabil kalması için ilk otopilotun kullanımı ile aviyonik sistemlerin temelleri atılmıştır. Sistem o kadar ilkeldi ki otopilot kullanımı sırasında, bir mühendis herhangi bir acil durumda otopilot sistemini devre dışı bırakmak için kabloları kesmeye hazır, bekliyordu.
Havacılık Elektrik ve Elektroniği: Aviyonikler-1
1920 lere gelindiğinde, yüksek dağ ve tepelere uyarı amaçlı ışıklar katırlar yardımıyla konulmaya başlanmıştı. Ulaşımın en son formu olan havacılığın, ulaşımın en ilkel formu olan hayvanlara bağlı olması büyük bir ironi olsa da güvenlik açısından bu işlemin yapılması gerekiyordu.
2.Dünya Savaşı sırasında havacılık gelişimi hız kazanmış, artık ticari uçuşlar anlamlı bir hale gelmişti. Savaş sonrası gelen soğuk savaşın etkisiyle, aviyonik teknolojilere yapılan yatırımlar artmıştı.1960 lara gelindiğinde, her bir gösterge sadece bir parametre (yükseklik, basınç,hız gibi)Gösterebiliyordu. Bu durum kokpitte 100 den fazla gösterge olması demekti. Pilotlara ek olarak kokpitte uçuş mühendisi bulunuyor, göstergeleri okuyarak arıza durum tespiti yapıyordu.
Kokpitteki bu karışıklık, sektörün güvenliğinin tehlikeye atıyordu. Ayrıca şirketler için uçuş mühendisi, ekstra maaş ödenmesi gereken personel anlamına geliyordu. bu yüzden sektör büyük bir değişime gitme kararı aldı. Artık uçağın birçok bilgisini ekrana verebilen tek bir monitöre geçme kararı alınmıştı. Bu monitörler için CRT (Cathode Ray Tube) kullanılmıştı, ancak CRT çok ısınıyor ve çalışmak için fazla enerjiye ihtiyaç duyuyordu. Bu sebeple LCD ekrana geçilme kararı ile birlikte ilk “glass cockpit” temeli atılmış oldu. Glass kokpit kısaca, ana gösterge panellerinin LCD ve dijital ekranlar ile donatılmasıdır.
Günümüzde hava taşıtları ve aviyonik sistemler ayrı düşünülemez durumda. Pilot kokpite girdiğinde zamanının büyük bir kısmını uçuş bilgisayarını (FMC) programlamaya harcıyor. Gerekli rota bilgisini, rotadaki hava durumunu, yakıt bilgileri, ağırlık bilgileri, kalkış hızı, yolcu sayısı, kısacası aklınıza gelebilecek her türlü bilgiyi uçuş bilgisayarına giriyor ve bilgisayar tüm bu bilgilerin ışığında pilotun verdiği hız ve yükseklik bilgisi doğrultusunda uçağın rotada seyretmesini sağlıyor.Günümüz en gelişmiş uçak kokpitleri tamamen ekranlarla donatılmış durumda. Özellikle fly-by-wire sisteminin kullanılmaya başlanılması ile ki artık pilotların eskisi kadar pilotaj yeteneklerini kullanmasına gerek kalmamıştır. Peki nedir bu Fly-By-Wire?
Fly-By-Wire sistemi
Fly-By-Wire, kısaca kanatçıkların, mekanik şekilde değil elektrik sinyalleri yoluyla kontrol edilmesidir. Klasik mekanik kontrolde uçağın kontrolü tamamen pilottadır. Yani pilot, tehlikeli bile olsa uçağın burnu istediği kadar kaldırabilir, uçağı sağa ve sola istediği kadar yatırabilir. Uçak pilota herhangi bir kısıtlama koyamaz. Ancak Fly-By-Wire sisteminde, pilot uçağı tehlikeye atacak herhangi bir manevra yaparsa, uçak buna kısıtlama getirir. Örneğin pilot side-stick’i sonuna kadar kendine çekerse, uçak aşırı hız kaybetmemek için burnunu ancak 20 derece kaldırır.
Airbus uçaklarında bu sistemi kullanarak “güvenliği maksimize etmek için pilotaj hatasını en aza indirme” anlayışını benimsemiş, ancak boeing buna zıt olarak “güvenliği maksimize etmek için pilota maksimum yetki verme” anlayışını belirlemiştir. Airbus A320, A330, A340, A380 ve Boeing B777 tipi uçaklarda Fly-By-Wire sistemi kullanılmaktadır.
Yazan: Ulaş Toprak Ünal
Kaynakça:
Helfrick, Alfred (2000), Principles of Avionics, (Leesburg,VA,USA:Avionics Communications Inc.)
Swassing, Margaret M. ,A BRIEF HISTORY OF MILITARY AVIONICS (Edwards Air Force Base, California 93545)
Kayton Myron, Fried Walter(1969), Avionics Navigation Systems,(USA:John & Miley Sons Inc.)
