Uçak Ağırlığı

uçak,ağırlık,uçuş

Özellikle aşina olduğumuz yolcu uçakları ve başka çeşitli amaçlarla kullanılan bu dev madeni kuşlar sizce ne kadar ağır? Ağırlıkları hangi etkenlere göre değişiyor? Havalanmada nasıl bir rol oynuyor? Pilotlar üzerinde bir etkisi var mı dersiniz? Gelin bu soruların cevaplarına yakından bakalım.

Azami kalkış ağırlığı veya maksimum takeoff ağırlığı (İng. Maximum Takeoff Weight), uçağın kalkış sırasında kaldırabileceği azami ağırlığı belirtir. Havacılıkta kısaca MTOW olarak bilinir. Günümüzde MTOW çok önemli bir rakamdır. Yeni yapılan uçaklar yolcu ve yakıt kapasitesinde kalkış yapamazlar. Uçağın doneleri üzerinden hesaplanması gerekmektedir. Örnek olarak Airbus A330 MTOW kütlesi 230 tondur. Uçak boş iken kütlesi 125 tondur. Uçağın yakıt depoları boş iken yolcu ve kargo kütlesi 170 tondur. Uçağın 136.000 litre yakıt kapasitesi mevcuttur. 136.000 litre Jet A yakıtı yaklaşık 110 ton kütleye eşdeğerdir. Bu nedeniyle bu uçak tam dolu iken, dolu depo ile havalanamaz. Yakıtından 5 ton feragat edilmesi gerekir. THY’nin kullandığı A330 uçakları Atatürk Havalimanında yeterli uzunlukta pist olmadığı için yüzde 70 doluluk ile havalanmaktadır. Pistin uzunluğu havayolu şirketlerine farklı MTOW standartları yaratmıştır. A330 uçaği fabrika doneleri ile istanbul Atatürk pistinden kalkması çok zordur. Fabrika doneleri ile MTOW için 3500 metre piste ihtiyac vardır. Lakin İstanbul LTBA (Atatürk Havalimanı) pist uzunlukları 3000 metredir. Bu uçakların LTBA pistinden havalanması için gereken MTOW yeniden hesaplanmaktadır. MTOW bir uçağın verimliliğindeki en büyük etkenlerden biridir.

Uçak Ağırlıkları ve Kullanım Amaçları

Hafif hava aracı, maksimum gross kalkış ağırlığı 12.500 lb (5.670 kg) veya daha düşük olan havadan ağır hava aracıdır. Sabit veya döner kanatlı hafif hava araçları tüm dünyada gerek sivil, gerek askerî amaçlarla yaygın olarak kullanılırlar.

DHC-6 Twin Otter, 12.500 lb kalkış ağırlığı ile en büyük hafif uçaklardan biridir. Hafif uçak ve helikopterler, hobi uçuşlarının yanı sıra yolcu taşımacılığı, döviz atışı, elektrik kablolarının kontrolü, ziraî ilaçlama gibi pek çok farklı görevde kullanılırlar.

Dünyada en fazla üretilmiş hafif uçak olan Cessna 172 (Eğitim Uçağı)

Boş Ağırlık: 736 kg

Taşıma Kapasitesi: 376 kg

Kalkış Ağırlığı: 1,113 kg

Öte yandan dünyanın en büyük uçağı olan Antonov An-225 Mriya’ya göz atacak olursak;

Boş ağırlık: 285,000 kg
Alabileceği En Fazla Yük: 250.000 kg
Azami Kalkış Ağırlığı: 640.000 kg
Havalanma (Kalkış) mesafesi: 3.500 m (11.500 ft) (azami ağırlıktayken)

21 Aralık 1988’de ilk uçuşunu yapan An-225, bir adet üretilmiştir. Buran Uzay Mekiği’ni taşıma görevini tamamlaması ardından kullanılmaya devam edilmiştir. Şu anda Antonov Havayolları tarafından işletilen bu uçak, büyük boyutta ve ağırlıktaki özel yüklerin taşınmasında kullanılmaktadır.

Ya dünyanın en büyük yolcu uçağı?

Airbus A380-800

Airbus A380, günümüzde, Airbus S.A.S. (EADS) tarafından seri üretim çerçevesinde üretilen, dünyanın en büyük iki katlı geniş gövdeli (wide body aircraft) 850 yolcu kapasiteli, lüks, sivil yolcu uçağıdır.

Boş ağırlık: 361,000 kg
Azami kalkış ağırlığı: 560,000 kg

Henüz dünyanın en uzun yolcu uçağından bahsetmedik.

Boeing 747-8I

Dünyanın ikinci büyük yolcu uçağı olma özelliğini taşıyor, dünyanın en uzun yolcu uçağı unvanı da bu uçağa ait. Üç sınıfta 467 yolcu kapasitesine sahip uçağın aynı zamanda kargo modeli de bulunuyor.

Azami Kalkış Ağırlığı: 447,700 kg

Boş ağırlık: 361,000 kg

Bu arada en hızlı uçağın ağırlığını merak etmiş olabilirsiniz. Süpersonik hava taşımacılığı?

Concorde

Boş Ağırlık: 78,700 kg
Maks. Kalkış Ağırlığı: 185,070 kg
Maks. İniş Ağırlığı: 185,070 kg
Kullanım Ağırlığı: 111,130 kg
Azami Hız: Mach 2.2 / 2,150 km/h

Başlıca amacı hız yapmak olan Concorde uçaklarının dış yüzeyi, çok hafif ve ısıya dayanıklı titanyum maddesinden üretildi. Uçuş sırasında sürtünme nedeniyle uçağın dış cephesindeki sıcaklık 92, burun kısmındaki sıcaklık ise 130 dereceye çıkıyordu. Isınma nedeniyle uçağın boyunun uçuş sırasında 7.5 santim uzadığı saptandı.

Dev yolcu uçakları 200 yolcuyu rahatlıkla taşırken, dar gövdeli Concorde’un yolcu kapasitesi 125 kişiydi.

Concorde Uçağı Sesüstü olarak tasarlanmıştır. 25 Temmuz 2000 tarihinde Paris-Charles de Gaulle Havaalanı’ndan kalkışından 1,5 dk sonra geçirdiği kaza ile uçuşları durdurulmuştur. Güvenilirliğinin az, yüksek maliyeti ve sınırlı yolcu kapasitesi olduğu için üretimden kaldırılmıştır.

Hız demişken… Yeni teknoloji uçaklar nasıl olacaklar?

Seyahat sürelerini kısaltmak için yoğun mesai harcayan Boeing ses hızının 5 katına çıkabilen bir uçak geliştiriyor. Üreteceği hipersonik jetlerin Mach 5 hızına yani saate 6 bin 276 kilometre hıza ulaşabileceği söyleniyor.

Yine Boeing, Transonic Truss-Braced Wing isimli kanat tasarımına sahip özel bir uçak geliştiriyor. Kanatlar, tasarım değişikliğinden öte uçağın hafiflemesine ve daha az yakıt tüketmesine olanak verecek. Henüz konsept aşamasında olan uçak, aslında bir yolcu jeti. 52 metre kanat açıklığına sahip olan uçak, NASA ve Boeing’in 10 yıldır birlikte üzerinde çalıştıkları bir konsept. Boeing’ten yapılan açıklamaya göre yeni kiriş sistemi ile birlikte kanat uçlarının geriye doğru modifikasyonu, beraberinde uçağa hız kazandıracak ve 965 km hıza ulaşabilecek hale gelecek. Yapılan testlerde de bu hıza ulaşılmış.

Ancak her iki uçağın da ağırlıkları hakkında henüz bir bilgi yayınlanmadı.

Yük Yapan Malzemeler

Uçak esnek bir yapıya sahiptir. Ancak uçuş sırasında yükün durumuna bağlı olarak, çok

ciddi hasarlara neden olmamak için, belirlenmiş izin verilen yükleme limitlerini aşmamak

gerekir. Uçağın yapımcıları bu limitleri “Weight and Balance” el kitaplarında belirtmekten

sorumludur. Havacılık otoritelerince onaylanması koşuluyla bu bilgiler uçağın yapısal

ağırlık limitlerine de yansır. Uçağın taşıyabileceği ağırlığın belirlenerek, uçağa yüklenen yükün kontrol edilmesinin yanı sıra bu yükleri uçak içerisinde dengeli dağıtmak da önemlidir.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün Hava Aracı Ağırlık ve Denge Talimatı’na göre:

Yakıt Ağırlığı

Madde 15- İşletmeci, gerçek yakıt yoğunluğundan yararlanarak yakıt yükünün ağırlığını belirlemelidir.

Mürettebata ilişkin ağırlık değerleri

Madde 16- İşletmeci, kuru operasyon ağırlığını belirlemek için aşağıda yer alan değerleri kullanacaktır;

a) Mürettebatın bagajlarını da içeren gerçek ağırlıkları,
b) El bagajlarını da içerecek şekilde uçuş ekibi üyeleri için seksen beş kg ve kabin ekibi üyeleri için yetmiş

beş kg ağırlığını,

c) SHGM tarafından kabul edilebilecek revize standart ağırlık değerleri.

Yolculara ve Bagajlara Ait Ağırlık Değerleri

20 veya daha fazla yolcu koltuğu bulunan uçaklar için yolculara ilişkin ağırlık değerleri

Bir uçakta mevcut toplam yolcu koltuğu sayısı 20 veya daha fazla olduğunda, tablo 1’de belirtilen bay ve bayan standart ağırlıkları geçerli olmaktadır. Alternatif olarak mevcut toplam yolcu koltuğu sayısının 30 veya daha fazla olduğu durumlarda, tablo 1’de belirtilen tümü yetişkin ağırlık değerleri geçerli olmaktadır.

19 veya daha az yolcu koltuğu bulunan uçaklar için yolculara ilişkin ağırlık değerleri

Bagajlara ilişkin ağırlık değerleri

Tüm uçuşlarda gerçek bagaj ağırlığı kullanılacaktır.

Uçakların tek yükü yolcular değil elbette, bir de kargo uçakları var. Peki bunlar nasıl özelliklere sahip?

Kargo uçağı veya nakliye uçağı, yolcudan çok malzeme taşımak için tasarlanmış sabit kanatlı bir uçaktır. Yolcu uçaklarında bulunan konfordan yoksun olan kargo uçakları, mal indirme ve yükleme işlemleri için bir ya da daha fazla devasa kapıya sahiptirler. Kargo uçakları hava taşıyıcılığı yapan kargo şirketleri, sivil vatandaşlar veya çeşitli ülkelerin silahlı kuvvetleri tarafından kullanılabilir.

Kargo taşımacılığı için tasarlanan bir uçağın, yolcu uçaklarından farklı özellikleri vardır: geniş ve uzun gövde kesiti, kargonun uçağın yakınında durmasına izin veren yüksek kanatlar, çok müsait olmayan pistlere iniş yapmak için çok sayıda tekerlek ve kargonun kıç tarafından yüklenmesine izin veren yüksek bir kuyruk.

Kargo uçakları hava taşımacılığının küçük bir bölümünü oluşturur. Hava yoluyla taşınan malzemelerin büyük bir bölümü yolcu uçaklarının gövdesinde yer alan kargo bölümlerinde, birim yük konteynerleri (en. unit load device) ile taşınır.

Tahmin edebileceğiniz gibi askeri nakliye uçakları da…

Askerî nakliye uçağı, askerleri, silahları ve diğer askerî teçhizatı birçok yöntem ile herhangi bir askerî harekâtın olduğu yere (ki genellikle ticari uçuş yolları dışında kontrolsüz hava sahasında) havadan taşımak için kullanılan, genellikle sabit kanatlı ve dönel kanatlı nakliye uçaklarıdır. Aslen bombardıman uçaklarından türeyen askeri nakliye uçakları, İkinci Dünya Savaşında havadan nakledilen güçleri teslim etmek ve askeri planörleri çekmek için kullanılırdı. Bazı askeri nakliye uçakları havada yakıt ikmali, ya da hazırlanmamış pistlere taktiksel, tatbikâta ait ve stratejik havadan taşıma gibi çok fonksiyonlu görevlere tayin edilir.

g Kuvveti

g kuvveti (İngilizce: g-force), bir kütleye belirli bir durumda etki eden hızlanmadır. İngilizce gravitational (kütleçekimsel) sözcüğünden gelen g kuvveti adı aslında bir misnomerdir (hatalı adlandırma) zira kütleçekimini değil hızlanmayı belirtir. Düz bir hatta sabit hızla ilerleyen veya hareketsiz duran bir cisme etki eden g kuvveti +1’dir. g kuvveti arttıkça nesne üzerindeki gerilim artar. Yüksek seviyelere ulaştığında g kuvvetlerinin etkileri yıkıcı sonuçlar doğurabilir.

Vücuda etki eden g arttıkça baş dönmesi ve ağırlaşma gibi hoş olmayan etkiler görülür.

Av uçağı ve aerobasi pilotları g kuvvetinin etkisini azaltmak amacıyla g suit (g kıyafeti) denen özel kıyafetler giyer. Bu kıyafet şişerek yüksek g kuvvetinin etkisiyle beyinden ayaklara doğru hareket eden kanı yavaşlatma amaçlıdır ve bu yolla pilotun bayılma ihtimali azaltılmış olur.

g suit +3 g’ye kadar tolerans sağlar. Pilot manevra esnasında nefes alışını 3-4 saniyelik kesitler hâlinde yapar ve öksürüğe yakın bir tazyikle dışarı verir. Böylece iç basınç yaratarak dış basıncın etkisini hafifletir. Pilotun karın ve göğüs kaslarının güçlü olması g toleransını artırır. g suit ve nefes taktiği ile pilotlar yüksek g’lere tahammül edebilmektedirler.

g-kuvvetine tolerans değişken olsa da normal bir kişinin tolerans limiti aşağı yukarı 5 g iken (lunapark trenlerinde bazı insanların bayılması bundandır), askeri pilotlarda bu limit 9 g seviyesine kadar çıkabilir. Bu g kuvvetlerine yatay pozisyonda dayanma limitiniz daha yüksektir. Bu sebeple astronotlar uzaya fırlatılırken gökyüzüne bakacak şekilde otururlar. Bu ayakta durmanın zorluğundan değil, g-kuvveti toleransının artmasından dolayıdır.

Yazan: Ayşe Erol

Kaynakça