Eve Dönüş Sendromu
Uçak kazalarına sebep olan üç faktör bulunmaktadır; sistem arızası, çevresel koşullar ve insan hataları. Uçak kazalarının yaşanma sebebi çoğunlukla insan faktörlerinden kaynaklanmaktadır. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’nün (ICAO) 2011 yılında yapmış olduğu araştırmada uçak kazalarındaki insan faktörünün %80 olduğu açıklanmıştır. Sistem arızaları, teknik, elektronik ve mekanik arızaları kapsamaktadır ve bunların arasında da insan hatasından kaynaklanan faktörler etkili olmaktadır. Çevresel koşullardan kaynaklanan kazalarda ise hava durumu ve kuş göç yolları etkili olmaktadır.
Havacılıkta eve dönüş sendromu (Get-home-itis syndrome); güçlü bir eve dönme arzusu ve zayıf bir muhakeme yeteneği sonucu ölümcül olabilen bu sendrom, tehlikeli bir acelecilik ve risk alma davranışı olarak açıklanmıştır. Muzaffer Çetingüç bu sendromu açıklarken “yetti artık, bitsin bu çile” şeklinde ifade etmiştir.
Eve Dönüş Sendromu Sırasındaki İçsel Düşünceler:
“Eğer diğer kişi başardıysa ben de başarabilirim!”
“Neredeyse geldim, hadi yapalım ve bitirelim.”
“Divert etmek istemiyorum, çok fazla iş olacak.”
“Bunu daha önce yapmıştım, tekrar yapabilirim.”
“Bunun üstesinden gelebilirim. 20 yıllık tecrübeye sahibim.”
“Çok yoruldum.”
Sadece eve gitmek istiyorum.
Eve Dönüş Sendromu-1
29 Aralık 1994 yılında THY’nin 278 sefer sayılı Ankara-Van uçuşu, yoğun kar yağışı ve pilotaj hatası nedeniyle çakılmıştır. Yoğun sis ve tipi nedeniyle görüşün azalması ve inişin riskli olması sebebiyle kaptan pilot Adem Ungun Ankara’ya geri dönüş çağrısı almıştır. Fakat eve dönme arzusuna kapılan kaptan pilot Adem Ungun bu çağrıyı reddederek iki iniş denemesi yapmıştır ve başarılı olamamıştır.
Kuleyle iletişime geçerek Ankara’ya geri dönüyoruz çağrısı yaptıktan sonra vazgeçen ve üçüncü iniş denemesini gerçekleştiren Adem Ungun yoğun sis nedeniyle pisti görememiş ve Kale Tepesine düşmüştür. İkinci pilot Yavuz Alıcı kaptan pilota üçüncü inişi yapmaması için itiraz etmesine rağmen ikna edememiştir. Eve dönüş sendromu ve CRM kazaya sebep olmuştur. CRM becerilerinin gelişmesi gerektiğini gösteren birçok kazadan yalnızca bir tanesi olan Van kazası, Türk uçuş tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Havacılıkta Doğru Karar Vermeyi Etkileyen Unsurlar:
- Sınırlı Zaman
- Sınırlı Bilgi
- Olumsuz koşullar
- Prosedürler
- Fizik ve fizyolojik problemler
- Psikolojik durum
Yaşanan bu kazadan sonra hayatta kalan Adem Bilici uçak içerisinde yaşananları, kaza anını ve sonrasını Uzman Klinik Psikolog Gökhan Çınar’a anlatmıştır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Eve dönüş sendromu nedir ve havacılıkta nasıl bir risk oluşturur?
Eve dönüş sendromu, pilotun güçlü şekilde görevi bitirme arzusu nedeniyle riskli kararlar almasıdır. Bu durum uçuş güvenliği için ciddi tehlike oluşturur ve insan hatalı kazalara yol açabilir.
Uçak kazalarının en yaygın nedeni nedir?
Uçak kazalarının en yaygın nedeni insan hatalarıdır. ICAO verilerine göre kazaların %80’i doğrudan veya dolaylı olarak insan faktörlerinden kaynaklanmaktadır.
CRM eksikliği uçuş güvenliğini nasıl etkiler?
CRM (Crew Resource Management) eksikliği, ekip içi iletişimsizlik ve yanlış karar alma gibi sorunlara neden olur. Bu durum kazalara zemin hazırlayan ciddi bir güvenlik zafiyetidir.
Van uçak kazasında eve dönüş sendromu etkili oldu mu?
Evet, 1994 Van kazasında kaptan pilotun uyarılara rağmen inişte ısrar etmesi eve dönüş sendromunun tipik bir örneğidir. CRM eksikliği de kazada önemli rol oynamıştır.
Pilotlar karar verirken hangi faktörlerden etkilenir?
Pilot kararlarını etkileyen unsurlar arasında sınırlı zaman, eksik bilgi, olumsuz hava koşulları, prosedürler, psikolojik durum ve fiziksel yorgunluk bulunur.
Eve dönüş sendromu hangi düşünce kalıplarıyla ortaya çıkar?
“Yetti artık, bitsin bu çile”, “Bunu daha önce başardım” gibi düşünceler eve dönüş sendromunu tetikler. Bu düşünceler, riskli karar alma eğilimini artırır.
İnsan hatalarını önlemek için havacılıkta neler yapılabilir?
Pilotlara karar verme eğitimi, CRM uygulamaları, stres yönetimi ve psikolojik destek, insan hatalarını azaltmak için etkili yöntemler arasında yer alır.
Yazan: Mehmet Buğra Işık
📩 Daha Fazlası İçin Bir Tık Uzağınızdayız!
👇Aşağıda size en uygun seçeneğin formuna tıklayarak ilk adımı atabilirsiniz.
👮 Mülakatlara Hazırlık:
✈️ Bilimsel Etkinlikler Katılım Formları:
🏢 Kurumsal Talepler:
👥 Başvurular:
🧠 Bireysel Destek:
📲 Sosyal Medya:
🇹🇷 İstikbal (hâlâ) göklerdedir.
Havacılık ve uzay alanında insan psikolojisine önem veren ülkelerden biri olmak için hep birlikte çok çalışmalıyız.
Kaynakça:
- Burnside, J. (2019, Ekim 29). Gethomeitis. Aviation Safety: https://www.aviationsafetymagazine.com
- Çakan , İ., & Özkaynakçı, S. (2015). Aeronautical Decision Making: The Effects on Pilots’ Decision. International Conference on Military and Security Studies, 147-151.
- Woods, S. Get-Home-Itis. I Fly America: https://iflyamerica.org/safety_get_home_itis.asp adresinden alındı
- Yalçınkaya, İ., Dilek, O., Tosun, N., Akpınar , F., & İslam, C. (1998). Van Uçak Kazası. Ulusal Travma Dergisi, 185-187.
- Çetingüç, M. (2021). Bin Bir Öykü İle Havacılık Ve Uzay Psikolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- https://www.aopa.org/training-and-safety/air-safety-institute/accident-analysis/featured-accidents/epilot-asf-accident-reports-get-homeitis
- https://www.hvtd.org/?p=801
