Eve Dönüş Sendromu
Uçak kazalarına sebep olan üç faktör bulunmaktadır; sistem arızası, çevresel koşullar ve insan hataları. Uçak kazalarının yaşanma sebebi çoğunlukla insan faktörlerinden kaynaklanmaktadır. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’nün (ICAO) 2011 yılında yapmış olduğu araştırmada uçak kazalarındaki insan faktörünün %80 olduğu açıklanmıştır. Sistem arızaları, teknik, elektronik ve mekanik arızaları kapsamaktadır ve bunların arasında da insan hatasından kaynaklanan faktörler etkili olmaktadır. Çevresel koşullardan kaynaklanan kazalarda ise hava durumu ve kuş göç yolları etkili olmaktadır.
Havacılıkta eve dönüş sendromu (Get-home-itis syndrome); güçlü bir eve dönme arzusu ve zayıf bir muhakeme yeteneği sonucu ölümcül olabilen bu sendrom, tehlikeli bir acelecilik ve risk alma davranışı olarak açıklanmıştır. Muzaffer Çetingüç bu sendromu açıklarken “yetti artık, bitsin bu çile” şeklinde ifade etmiştir.
Eve Dönüş Sendromu Sırasındaki İçsel Düşünceler:
“Eğer diğer kişi başardıysa ben de başarabilirim!”
“Neredeyse geldim, hadi yapalım ve bitirelim.”
“Divert etmek istemiyorum, çok fazla iş olacak.”
“Bunu daha önce yapmıştım, tekrar yapabilirim.”
“Bunun üstesinden gelebilirim. 20 yıllık tecrübeye sahibim.”
“Çok yoruldum.”
Sadece eve gitmek istiyorum.
Eve Dönüş Sendromu-1
29 Aralık 1994 yılında THY’nin 278 sefer sayılı Ankara-Van uçuşu, yoğun kar yağışı ve pilotaj hatası nedeniyle çakılmıştır. Yoğun sis ve tipi nedeniyle görüşün azalması ve inişin riskli olması sebebiyle kaptan pilot Adem Ungun Ankara’ya geri dönüş çağrısı almıştır. Fakat eve dönme arzusuna kapılan kaptan pilot Adem Ungun bu çağrıyı reddederek iki iniş denemesi yapmıştır ve başarılı olamamıştır. Kuleyle iletişime geçerek Ankara’ya geri dönüyoruz çağrısı yaptıktan sonra vazgeçen ve üçüncü iniş denemesini gerçekleştiren Adem Ungun yoğun sis nedeniyle pisti görememiş ve Kale Tepesine düşmüştür. İkinci pilot Yavuz Alıcı kaptan pilota üçüncü inişi yapmaması için itiraz etmesine rağmen ikna edememiştir. Eve dönüş sendromu ve CRM kazaya sebep olmuştur. CRM becerilerinin gelişmesi gerektiğini gösteren birçok kazadan yalnızca bir tanesi olan Van kazası, Türk uçuş tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Havacılıkta Doğru Karar Vermeyi Etkileyen Unsurlar:
- Sınırlı Zaman
- Sınırlı Bilgi
- Olumsuz koşullar
- Prosedürler
- Fizik ve fizyolojik problemler
- Psikolojik durum
Yaşanan bu kazadan sonra hayatta kalan Adem Bilici uçak içerisinde yaşananları, kaza anını ve sonrasını Uzman Klinik Psikolog Gökhan Çınar’a anlatmıştır.
Yazan: Mehmet Buğra Işık
Kaynakça:
Burnside, J. (2019, Ekim 29). Gethomeitis. Aviation Safety: https://www.aviationsafetymagazine.com
Çakan , İ., & Özkaynakçı, S. (2015). Aeronautical Decision Making: The Effects on Pilots’ Decision. International Conference on Military and Security Studies, 147-151.
Woods, S. Get-Home-Itis. I Fly America: https://iflyamerica.org/safety_get_home_itis.asp adresinden alındı
Yalçınkaya, İ., Dilek, O., Tosun, N., Akpınar , F., & İslam, C. (1998). Van Uçak Kazası. Ulusal Travma Dergisi, 185-187.
Çetingüç, M. (2021). Bin Bir Öykü İle Havacılık Ve Uzay Psikolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
