Havacılıkta Yorgunluk
#fatigue, #fatigueinaviation, #phsyicalneeds, #pilotfatigue, #WOCL
Havacılık tarihine geliştirdiğimiz farkındalık, çoğu zaman kaza ve kırımlar ile meydana gelen; yine havacılık terminolojisine aşina olan bir çoklarımızın da bileceği üzere kanla yazılan, maddi ve/veya külli hasarla sonuçlanan olgular tarafından şekillenmiştir. Çoğu zaman belirli bir kaza, kırım ya da olayın (occurence) ardından yeni teknolojik gelişmeler ya da kazalardaki insan faktörünü düzenleyici yeni regülasyonlar konuşulur ve iyi senaryoda uygulanır. Fakat havacılık dünyasında ve gündemde konuşulmayan ya da aslında çok daha gizli tehditleri barındıran “close call” denen olaylar bize neler öğretebilir? Hep birlikte tanıtım ve bilgilendirme niteliğindeki yazımızda bunu inceleyelim.
Yorgunluk (Fatigue) Olgusu, Havacılıkta Yorgunluk ve Yansımaları
Bundan yaklaşık 5 yıl önce 2017’de Kanada’da bulunan bir kamu yayın kuruluşu olan CBC/ Radio Canada’nın ana haber bülteni spikeri bülteni şu anonsla açar: “San Francisco’da gerçekleşmesine saniyeler kala kıl payı dönülen feci olayın üzerinden yaklaşık bir ay geçti…” . Olay, Air Canada’ya ait 759 sefer sayılı Airbus A320 tipi uçağın son yaklaşma sırasında pist yerine taksi yoluna alçalması, pilotların durumu son anda fark ederek hali hazırda taksi halinde olan dört uçağı pas geçmesi akabinde gerçekleşmiştir. NTSB tarafından yapılan araştırmalar, alçalmada ILS ile ilgili yaşadıkları komplikasyonun haricinde yaşanan olayın ana sebebinin pilotlarda yorgunluk (fatigue) olgusu olduğunu belirlemişlerdir. Bununla birlikte yapılan incelemelere katılan emekli bir pilot, “en az 1000 kişinin kaybı ile sonuçlanabilecek, dünyanın en büyük havacılık kazası olabilirdi” şeklinde bir ifadede bulunmuştur.
İnsanoğlunun hayatını idame ettirebilmek için çeşitli ihtiyaçlarını giderebilmesi gerekir. Yapılan araştırmalar insan ihtiyacının fizyolojik ve psikolojik olarak iki ana başlıkta değerlendirildiğini ifade etmekle birlikte, yazımızın ana çerçevesini oluşturan yorgunluk, insanın fizyolojik ihtiyaçları arasında gelen uyku ve dinlenmenin giderilmediğinde gerçekleşen fiziksel durum olarak tanımlanır. Fizyolojik ve Psikolojik bakış açısıyla yorgunluğun tanım; yoğun aktivite, uzun çalışma süreleri, yeteri kadar dinlenememe, uyku açığı ve yaşam ritmi kayması gibi nedenlerle zihinsel ve fiziksel performansın azalmasıdır (Çetingüç, 2016:337).
Havacılıkta Yorgunluk Olgusu, Yapılan Araştırmalar ve Regülasyonlar
Havacılıkta yorgunluk ise uçuş operasyonlarına katılan ekiplerin kazaların gerçekleşmesindeki payını büyük ölçüde etkileyen bir faktör olmuştur. Buna göre havacılıktaki ölümlü kazaların %15-20’sinde yorgunluk sorumlu tutulmakta (Ergün Ö., 2006; Çetingüç, 2016: 340), bununla birlikte yalnızca pilotların değil, emniyetle yürütülmesi gereken uçuş zinciri içerisindeki tüm elemanların (ATC’ler, bakım teknisyenleri, kabin memurları, yer görevlileri ve yöneticilerin) sorunu olmaya devam etmektedir. 2012 yılı ilk olmak üzere takibindeki 2013 yılında Sivil Havacılık Akademisi tarafından yapılan “Fatigue ve İkinci Dönem Yorgunluk Değerlendirmesi” anketine katılan pilot, kabin memuru, hava trafik kontrolörü ve uçak bakım teknisyenlerin yorgunluklarına ilişkin bulgular, konunun hassasiyetini gözler önüne sermektedir. Buna göre ankete katılan her 10 pilottan 9’u, her 10 hava trafik kontrolöründen 8’i, her 10 uçak bakım teknisyeninin 6’sı ve her 10 kabin memurunun 9’unun yorgun olduğu sonucuna ulaşılmıştır (S.H.A.; 2012, 2013: 35).
Herhangi bir uçuş operasyonunu emniyetli bir biçimde gerçekleştirmek üzere sürece girdi sunan her elemanın/ekip üyesinin görevini layığı ile yerine getirebilmesinin kendi mesleki motivasyonun yanı sıra çalışma çevresi tarafından belirlenen regülasyonlar dahilinde kontrol edilmesi ve düzenlenmesi, uçuş ekiplerinin yorgunluk sorunsalı önündeki büyük bir sorunu ortadan kaldıracaktır. Ercan (2021: 365) 40 yılı aşkın süredir toplanan veriler ışığında yorgunluk ve uykusuzluk konularının özellikle kaza-kırım araştırmalarında çok önemli yer tuttuğunu belirtmiştir.
Havacılık kaza-kırım ve olaylarında teknik olmayan beceri ve yetkinlikler kadar fizyolojik ihtiyaçlar ve bu ihtiyaçların giderilmesi yönündeki hassasiyet ve farkındalık; daha emniyetli uçuş operasyonlarının gerçekleşmesine fayda sunacaktır.
Yazan: Dr. Rana K. Nazlı
Kaynaklar:
ÇETİNGÜÇ, M. (2016). Havacılık ve Uzay Psikolojisi. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık
ERCAN, H. (2021). İnsan Faktörlerinde Güncel Sorunlar; Havacılıkta İnsan Faktörleri, Ed: ÖNEN, V. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık, s. 356- 371
ERGUN, Ö. (2006). Uçuş Görev ve Dinlenme Süreleri. Hava- İş Dergisi, s. 2-5
Sivil Havacılık Akademisi; AKSÜT, E. (2013). Fatigue ve İkinci Dönem Yorgunluk Değerlendirmesi Anket Sonuçları, s. 15- 35
Örnek Olay – Video
CBS News: The National – Pilot fatigue | “A Growing Safety Concern After Narrowly Averted Air Canada Disaster”
