Kadın Pilotlar

bedriyetahirgökmen, havacılıktacinsiyet, kadınpilot, seminöztürk

Birçok meslek gibi pilotluğun da fiziksel güce dayalı bir uğraş olduğu düşüncesi sebebiyle erkeksi bir meslek olarak kabul edilmesi, ayrıca buna ek olarak havacılık faaliyetlerinin başından beri erkeklerin pilotluk yapıyor olması gibi faktörlerin yarattığı bir önyargı vardır. Bu önyargılar uzun yıllar tartışmasız kabul edilmiştir. “Uçuş kadınlar için olsaydı, gökyüzü pembe olurdu.”, “Bir kadının pilot olması, evde mutfağın boş kalması demektir.” gibi söylemler de nasıl bir cinsiyet ayrımı yapıldığını kanıtlar niteliktedir.

  Fakat kadınların bu duruma rağmen havacı olmak için mücadeleler verdiği tarihe bakıldığında görülmektedir. Sivil havacılıkta oldukça fazla engelle karşılaşmış olmalarına rağmen 1934 yılında Helen Richey ilk kadın yolcu uçağı pilotu olarak tarihe adını yazdırmıştır. Tabii o zamanlar erkek egemen bir sektör olduğu için sözleşmesinde “kötü havalarda uçamayacağı” şartı konmuş, pilot derneklerine üyeliği engellenmiştir.

Bedriye Tahir Gökmen

Ülkemizin ilk kadın pilotu ise 1933 yılında brövesini (üstün ehliyet derecesi) alan Bedriye Tahir Gökmen’dir. Kendisi Vecihi Hürkuş’un öğrencisidir. İlk kadın paraşütçümüz ise Yıldız Uçman’dır. 1936 yılında göreve başlayan Sabiha Gökçen (Atatürk’ün manevi kızı) dünyanın ilk kadın savaş pilotudur. İlk kadın askeri her pilotları Şenay Günay ve Leman Altınçekiç, ilk kadın F-16 pilotu ise Berna Şen’dir. Türkiye’nin ilk “kadın kaptan pilotu” ünvanı da Dilek Karabağlı’ya aittir. Yakın zamana bakacak olursak bir ilkle daha karşılaşırız: Semin Öztürk. Kendisi Türkiye’nin ilk  kadın akrobasi pilotudur, ilk gösterisini 2015 yılında gerçekleştirmiştir.

2. Dünya Savaşı’nda ABD’deki kadın pilotlardan savaşa katılmak için 25 bin başvuru alındığı belirtilmektedir. Bu başvurulardan bin kadarı pilot seçiminde başarılı olmuş ve cephe gerisinde hava taşımacılığı görevlerine yerleştirilmiştir. Bu kadınlar 1943 yılında WASPs (Woman Airforce Service Pilots) adıyla organize olmuştur. 1991 yılında kadın pilotlar savaş görevlerinde de (U-2/ TR-1 vb. yüksek irtifa uçakları da dahil) yer almaya başlamıştır. Sonrasında aynı yıl Körfez Savaşı’nda aktif görev almışlardır.

 

Sabiha Gökçen

  O dönemlerde Hava Kuvvetleri’ndeki erkek pilotlar kadın pilotlara bazen ağabey gibi bazen flörtöz bazense aşağılayıcı ve alaycı şekilde davranmışlardır. ABD Hava Kuvvetleri’nde görev yapan 57 kadın uçucuya EPPS (Edwards Kişisel Tercih Programı) testi uygulanarak psikiyatrik değerlendirme yapılmıştır.

Bulgular erkeklerle ve uçucu olmayan kadınlarla karşılaştırıldığı zaman kişilik özelliklerinin erkek uçucularla benzerliği görülmüş fakat bu uçucuların dişi özelliklerini de korudukları ifade edilmiştir. ABD Hava Kuvvetleri’nde yapılan bir başka araştırmada ise NEO, MAB ve IQ testleri hem erkek hem kadın pilotlara uygulanmış; erkek ve kadın pilotların entelektüel becerileri arasında fark çıkmazken, kadın pilotların pozitif kişilik eğilimleri daha yüksek çıkmıştır.

Kadın pilotlar üzerinde yapılan araştırmaların sonuçlarına bakıldığında :

• Kadın pilotlar duygusal olarak esnek ve kendilerini çabuk toparlama yeteneğine sahip olarak nitelendirilmiştir.
• Kadın askeri pilotlarda “Büyük Beşli” kişilik özellikleri olarak adlandırılan: dışadönüklük, yeniliklere açık olma ve amaca yönelik titizlik-yeterlilik yönlerinin erkek pilotlardan daha yüksek puan aldığı görülmüştür.
•  Bazı kadın pilotlar, erkek pilotların egemen olduğu havacılık ortamlarında tedirginlik ve ek stres yaşamaktadır.
• Erkek pilotların uçağı 3 boyutlu ortamda uçurma yetenekleri daha iyiyken, yaptıkları kazalar dikkatsizlik, yanlış kararlar, maceraperestlik ve risk alma sebebiyle olmaktadır.
• Kadın pilotların daha özenli ve dikkatli olmalarına karşın, kaza nedenlerine bakıldığında uçağa hatalı kumanda vermenin yüksek puan aldığı görülmüştür.

1995 yılında Türkiye’de yapılan bir araştırmada 28 kadın ve 50 erkek pilota MMPI testi uygulanmıştır. Kadın pilotlarda kendinden emin olma, sorunları tek başına  çözme, atak ve öne çıkma özellikleri öne çıkmıştır. Duygularına yenileme, olaylara akılcı yaklaşımlarda bulunma,inatçılık, rekabetçilik, liderlik gibi kişilik özellikleri hem erkek hem kadın pilotlarda ortak çıkan özellikler olmuştur.

Ayrıca kadın pilotlar ile kontrol grubunda bulunan uçucu olmayan kadınlar arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Literatüre paralel çıkan araştırma bulgularından çıkan sonuç: cinsiyet farkından bağımsız olarak ayrı bir uçucu kişilik tipi vardır. İyi bir uçuş gerçekleştirmeyi belirleyen özellik cinsiyet değil, uçuş için gerekli performans ve beceriye sahip olmaktır.

  Bu yazımda tarihteki ilk kadın pilotları konuştuk, yapılan ayrımcılıkların dayandığı önyargıları bilimsel verilerle çürüten araştırmalara değindik. Yazıyı okumadan önceki düşünceleriniz nasıldı bilmiyorum fakat eğer olumsuz yönde düşünceleriniz vardıysa umarım okuduktan sonra değişmiştir. Klasikleşmiş bir sözü, buradan tüm güçlü ve başarılı kadın pilotlarımızı anarak tekrar dile getirmek istiyorum: WE CAN DO IT!

---

Yazan: Psk. Dan. Sidre Çalışkan

Kaynakça:

Çetingüç, M. (2019). Havacılık ve Uzay Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayınları

https://en.wikipedia.org/wiki/Semin_%C3%96zt%C3%BCrk_%C5%9Eener

LI, G. (2001). Characteristics of general aviation crashes involving mature male and female pilots. Aviation, space, and environmental medicine, 72(5), 447-52.