Helikopterlerin Kokpit Kumanda Sistemleri

antitorkpedallar, cyclic, helikopter, kollektif, kumandasitemleri

 

Öncelikle bu yazıyı okumaya karar verdiğine göre sen de benim gibi kokpite ve kumanda kontrol yüzeylerine derin bir merak duyuyorsun demektir. O zaman, hoş geldin sevgili dostum. Hadi başlayalım..

Bu yaz çok enteresan bir tesadüf eseri, Yangın Söndürme Helikopterinin pilotuyla tanışma fırsatım oldu ve kendisi bana özel izinle helikopterin kokpitini inceleme fırsatı verdi. Kokpiti incelemeye başladığımda en çok ilgimi çeken Boeing Airbus kokpitlerinde görmediğim bir kumanda oldu. Merakla ‘Bu nedir?’ diye sordum ve kaptan da bana ‘Bu dikey (aşağı , yukarı) kontrolü sağlayan kollektif’ dedi. Neden buna bu kadar şaşırmıştım? Çünkü ticari yolcu uçaklarındaki levye (Boeing) ya da flightstick/Airbus) hem dikey hem de yatay eksende kontrolü sağlar; fakat helikopterlerde bunun için iki ayrı kumanda bulunduğunu öğrenmek beni şaşırttı. Bu yüzden, kaptan helikopter pilotluğunun yolcu uçağı pilotluğundan daha zor olduğunu söyledi şakayla karışık.

---

Gelin şimdi tek tek helikopterin uçuş kumandalarını inceleyelim.

1) Kollektif

Kollektif temel olarak  ana rotor pallerindeki (pervane) hücum açısını arttırarak veya azaltarak kaldırma kuvvetini üreten veya sonlandıran kumandadır. 

Yükselme ve alçalma hareketini kumanda eder. Pilotun sol tarafında  koltuğun üzerine yerleşiktir.

2) Cyclic

Pilot koltuğunun ön kısmında bulunur. Ana rotorun (pervane) yatay düzlemdeki hareketlerini kontrol eden ana kumandadır. Bütün helikopterlerde hidrolik güç ile çalışır. Yolcu uçaklarındaki gibi derin kumandalar kesinlikle uygulanmaz.

3) Anti-tork Pedallar

Newton’ın 3. Yasasına göre, her etki karşılığında kendine eşit ve zıt yönde bir tepkiye maruz kalır. Bu şekilde ana pervanenin döndüğü yön helikoptere ters dönme etkisi yaratır. Buna ‘tork’ denir. Arka pervane de bu etkiye karşı koymakta (bu yüzden anti tork) ve helikopterin düz bir çizgide ilerlemesini sağlamaktadır. Sağ pedala basıldığında arka pervane diski sağa döner ve helikopter sağa dönmüş olur. Bir nevi dümen işlevi vardır. Bu pedallar rotadan çıkmayı engellemek için helikopteri itme olmaksızın döndürmek için kullanılır.

---

Helikopterler Havada Nasıl Sabit Kalır?

Bilindiği üzere helikopterleri uçaklardan ayıran en önemli özellik havada sabit durabilmeleridir. Bu kolay gibi görünse de helikopter pilotlarının yaptığı en tehlikeli işlemdir.

Sabit kalabilmeleri için ilk önce ‘cyclic’ kontrolünü ortada tutarak yönsel hareketleri durdurmak zorundadır. Daha sonra ‘kollektif’ kaldıraçlara gerekli yükseklik ayarını yapacak şekilde stabilize etmelidir ve pedallar eş zamanlı ayarlanmalıdır. Kısaca, sağ sol el ve ayaklar üç işleme aynı anda hakim olmak zorundadır.

---

Yazan: Dlb. Tutkum Dinç

Kaynakça:

@ankarahelikopter.com

@turkishvirtual.com

@www.easa.europa.com