Uçuş Kumanda Yüzeyleri
Siz de benim gibi her uçak yolculuğunda cam kenarına sokulup kendisini gökyüzünü seyretmekten alıkoyamayan insanlardansanız, kanattaki kimi yüzeylerin hareket ettiğini veya açılıp kapandığını mutlaka fark etmişsinizdir. Uçuş Kumanda Yüzeyleri olarak adlandırılan bu mekanizmalar birincil ve ikincil olmak üzere kategorize edilirler. Uçağın birincil uçuş kumanda yüzeyleri arasında aileron (kanatçık), rudder (istikamet dümeni), elevator (irtifa dümeni) ve spoiler mevcuttur. Uçakların oldukça geniş hız tiplerinde ve değişik ağırlık dağılımlarında uçmaları istenir ve bunun sağlanması amacıyla da ikincil uçuş kumandaları geliştirilmiştir. İkincil uçuş kumanda yüzeyleri ise flap, fletner, slat ve slottur. Gelin bahsi geçen uçuş kumanda yüzeylerine biraz daha netlik kazandıralım.
Flaps:
Flapler, kanadın firar kenarında bulunan kumanda yüzeyleridir. Uçak havada tutunabilsin diye iniş-kalkışlarda ve düşük hızlarda açılarak kanat alanını ve kanat üst yüzey kavisini büyütüp kaldırma kuvvetini (lift) arttırırlar.
Slats:
Kanadın hücum kenarında bulunurlar. Perdövitesi (Stall) geciktirerek taşımayı kaybetmeden daha fazla hücum açısı sağlama ve daha fazla taşıma sağlamak amacıyla kullanılırlar. Kanadın hücum kenarındaki boşluktan kanat üzerindeki akışı hızlandırıcı hava geçirmek ve taşımay arttırmak slatlarla mümkündür. Sabit olanına slot, hareketli olanına ise slat denir.
Spoilers:
Spoilers, firar kenarı flaplarının hemen önünde kanat üst yüzey kaplamasında bulunan dikdörtgen şeklinde ve yukarı doğru açılan plakalardır. Kanat üst yüzeyinde hava akımını karıştırır ve geri sürükleme kuvvetini (drag) arttırırken, taşıma (lift) kuvvetini düşürür.
Ailerons:
Birincil uçuş kumanda yüzeyleridir. Uçağın enlemesine (roll) kumandasını sağlarlar. Kanadın firar kenarına ve kanadın uç kısmına takılırlar. Aileronlar birbirinin tersi yönünde hareket ederler. Yani kanadın altına doğru hareket eden aileron, çarpan hava sayesinde kanadı yukarı kaldırırken, yukarı çıkan aileron ise kanadı aşağıya doğru yönlendirir. Kokpitte bulunan lövye yada stick’in sağa – sola hareketi ile kontrol edilirler.
Rudder:
İstikamet dümeni (rudder), uçağın dönüş (yaw) kontrolünü sağlar. Dikey stabilizenin firar kenarında bulunur. Rudderın sağa hareketi ile yüzeye çarpan hava sayesinde uçağın kuyruk kısmı sola doğru kayar, burun kısmı ise sağa doğru hareket eder. Rudderın sola hareketinde ise uçak kuyruğu sağa doğru kayarken burun kısmı sola doğru hareket eder. Kokpitte rudder pedalları ile kontrol edilirler.
Elevator:
Uçağın yukarı aşağı (pitch, yunuslama) kontrolünü sağlar. Yatay stabilizenin firar kenarında bulunurlar. Elevatorların yukarı hareket etmesi ile bu yüzeylere çarpan hava sayesinde uçağın kuyruk kısmı aşağı hareket eder, uçağın burnu ise yukarı hareket eder. Tam ters durumda ise elevatörlerin aşağı hareket etmesi durumunda kuyruk kısmı yukarı, burun kısmı ise aşağı hareket eder. Kokpitte lövye ya da stick’in ileri – geri hareketi ile kontrol edilirler.
Uçuş Kumanda Yüzeyleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Uçuş kumanda yüzeyleri nedir, ne işe yarar?
Uçuş kumanda yüzeyleri, bir uçağın yön, irtifa ve denge kontrolünü sağlamak için kullanılan hareketli parçalardır. Aileron, rudder ve elevator gibi yüzeyler uçuş boyunca manevra kabiliyetini yönetir.
Aileron nedir, uçakta ne işe yarar?
Aileronlar, uçağın yatay eksende (roll) dönmesini sağlar. Kanadın uç kısımlarında bulunur ve biri yukarı çıkarken diğeri aşağı iner. Bu sayede uçak sağa veya sola yatış hareketi yapar.
Rudder (istikamet dümeni) uçağı nasıl yönlendirir?
Rudder, uçağın dikey eksende (yaw) sağa veya sola yönelmesini sağlar. Dikey stabilizenin arka kısmında yer alır ve rudder pedallarıyla kontrol edilir. Uçağın burun yönü bu sayede değiştirilir.
Elevator ne işe yarar, nerede bulunur?
Elevatorlar, uçağın burun kısmını yukarı ya da aşağı yönlendirerek irtifa kontrolü sağlar. Yatay stabilizenin firar kenarında bulunur ve pilot tarafından stick veya lövye ile yönetilir.
Flaplar ne zaman kullanılır ve ne işe yarar?
Flaplar, özellikle kalkış ve iniş sırasında kullanılır. Kanat alanını ve kavisini artırarak kaldırma kuvvetini yükseltir. Bu, uçağın düşük hızlarda daha stabil uçmasını sağlar.
Slat ve slot arasındaki fark nedir?
Slatlar hareketli, slotlar ise sabit hücum kenarı yüzeyleridir. Her ikisi de hava akışını düzenleyerek stall’ü (taşımayı kaybetme) geciktirir ve düşük hızda daha fazla taşıma kuvveti sağlar.
Spoilerlar uçuşta ne işe yarar?
Spoilerlar, kanat üstü hava akımını bozarak kaldırma kuvvetini azaltır ve geri sürüklemeyi artırır. Bu özellikleri sayesinde uçağın hızla yavaşlamasına veya alçalmasına yardımcı olurlar.
Yazan: İrem KARKAŞ
Kaynakça:
https://slonder.tripod.com/kumanda/kumanda.htm
http://www.ucakteknisyeni.com/havacilik/temel-havacilik/216-hareketli-ana-kumanda-yuzeyleri.html
