Havacılıkta Meteoroloji
Meteoroloji nedir?
Meteoroloji, atmosferimizde gerçekleşmesi beklenen ve ya gerçekleşen hava olaylarının oluşumunu nedenleriyle birlikte matematik, fizik ve kimya gibi bilimlerin esaslarına dayanarak inceleyen bir bilim dalıdır. Meteoroloji ile ilgili en eski bilgiler M.Ö 300’lü yıllara kadar dayanmaktadır. Ünlü yunan filozof Aristotoles’in M.Ö 340 yılında yazmış olduğu “Meteorologica” adlı felsefi metin, meteoroloji alanındaki en kapsamlı ilk yazılardan biri olarak bilinmektedir. Aristo’nun bu yazısındaki görüşlerinden bir kısmının günümüzde geçerliliği kalmasa bile meteoroloji biliminde yazılan ilk yazılardan birine sahip olması onu meteorolojinin babası olarak tarihe yazmıştır. Suyun buharlaşması ve hava olaylarının erken hesaplamaları, bu eserdeki en önemli incelemelerden biri olmuştur.
Atmosferimiz
Atmosfer, insanlık ve çeşitli canlıların yaşamının temel kaynağı olmuştur. Atmosferde bulunan Nitrojen ve Oksijen oranı ise havanın %99’unu oluşturmaktadır. Troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve ekzosfer, Dünya’nın katmanlarıdır ve her birinin özelliği birbirinden farklıdır. Atmosferde bulunan gazların yaklaşık olarak %75’i troposfer katmanında bulunur. Bu katmanda her 200 metre yükseldikçe hava sıcaklığı ortalama 1 derece azalmaktadır. Ayrıca bu değişimi, sıcaklığın dışında; rüzgar, basınç ve yer yapısının çeşitliliği de etkilemektedir.
Uçaklar, troposfer ve stratosfer katmanlarında uçmaktadır. Stratosfer katmanı ise ticari uçakların en fazla uçtuğu katmandır çünkü stratosfer katmanında gerçekleşen uçuşlardaki risk oranı, hava koşullarından ötürü troposfer katmanına göre çok daha düşüktür. Ayrıca bu katmanda gerçekleşen uçuşlar daha ekonomik olmaktadır. Bu katmanlardan biri olan troposfer katmanı ekvator bölgesinden kutuplara gidildikçe inceleşmektedir. Bu değişimin başlıca sebebi ise yer sıcaklık ortalamaları ve basınç seviyeleridir. Bu bilgi sonucunda ekvator bölgesinden kutup bölgesine gerçekleşen bir uçuşta irtifa seviyesi aynı kalsa dahi var olan atmosfer katmanında yer değiştirebileceğimizi görmekteyiz.
Havacılıkta Meteoroloji
Havacılıkta güvenli ve ekonomik uçuşlar için meteorolojik tahminler hayati bir öneme sahip olmuştur. Bu tahminlerin ışığında pilot ve hava kontrolörler, uçuş öncesi veya esnasında yolculuğun ekonomik ve en önemlisi güvenli bir şekilde devam edebilmesi açısından gerekli aksiyonları alabilmektedir. Değişik hava koşullarında gerçekleşmesi beklenen tüm uçuşlar için meteorolojik bilgiler, çeşitli kaynaklardan alınabilmektedir. Meteoroloji istasyonları, uçaklar, radar ve uydu gibi önemli kaynaklardan alınan bilgiler, hava durumu analizlerini üreten dünya genelindeki çeşitli merkezlere aktarılmaktadır.
Havacılıkta kullanılan meteorolojik raporlar çok çeşitli olmasına karşın en önemlileri METAR, SPECI, TAF ve SIGMET olmuştur. METAR, İngilizce’ de Meteorological Terminal Air Report ya da Meteorological Aerodrome Report ifadelerinin kısaltmasıdır. Düzenli aralıklarla yayınlanan ve belirli bir hava alanında gerçekleşen hava şartlarının bir raporudur. Hava şartlarını ifade eden çeşitli kodlamalar sayesinde ilgili kişiler, rapor hakkında bilgi sahibi olmaktadır. Raporlarda rüzgar, görüş seviyesi, hava hadisesi, bulutlar, hava sıcaklığı, altımetrik basınç, rüzgar kesmesi, geçmiş ve gelecek hava gibi birçok konu hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.
SPECI, havacılık amaçlı seçilmiş özel hava durumudur ve METAR’ a ilave olarak oluşturulur. Uçuşları etkileyebilecek potansiyelde gerçekleşmesi beklenen meteorolojik değişiklikler bu raporda yer alır.
TAF, İngilizce’ de Terminal Aerodrome Forecast ifadesinin kısaltmasıdır. METAR’ da olduğu gibi belirli bir hava alanı veya çevresinde gerçekleşmesi öngörülen meteorolojik olayları içeren hava tahmin raporudur. Genellikle 9 ya da 24 saat aralıklarla gerçekleşmesi muhtemel meteorolojik olayları içermektedir. Çoklu tarih ve saat grupları sebebiyle METAR’dan ayrılır.
SIGMET ise Significant Meteorological Information, yani önemli hava hadisesini ifade etmektedir. Seyahat boyunca meydana gelebilecek kayda değer hava hadiselerinin raporlanması yer almaktadır.
Havacılıkta uçuş güvenliğine olumsuz etki edebilecek doğal faktörlerin başında meteorolojik hadiseler gelmektedir. Dünya genelinde gerçekleşen tüm operasyonların meteoroloji biliminin insanlığa sunduğu bilgilerin ışığında ayrılmaz bir bütünlük doğrultusunda kullanılarak gerçekleştiğini görmekteyiz.
Yazan: Emre Hakan Sevgi
KAYNAKÇA
https://education.nationalgeographic.org/resource/science-art-meteorology/
https://www.mgm.gov.tr/genel/meteorolojinedir.aspx
https://tua.gov.tr/tr/blog/dunya/dunya-nin-atmosferi-ve-katmanlari
https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/havacilikmeteorolojisi.pdf
