liderlik, öz liderlik, self leadership, süper liderlik
“Öz liderlik mi, nedir o?” dediğinizi duyar gibiyim. Türkçe’ye self-leadership kelimesinden çevrilmiş olup, literatürde “süper liderlik” olarak da karşımıza çıkan bu kavramı basitçe kişinin kendi kendine liderlik yapması olarak tanımlayabiliriz. Bu kavram, rekabetin her alanda fazlaca arttığı dünyada artık çalışma ortamında, çalışanlardan daha yüksek performanslar beklenmesiyle ilişkili olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Eskiden beri özellikle ekip halinde yapılan işlere öncülük etmek için bulunan liderler, artık ekipteki kişilere içinde bulunan liderlik potansiyelini fark ettirebilmek yani onların öz liderlik becerilerini geliştirebilmek için liderlik yapma görevini üstlenmeye başlamışlardır. Bu bakış açısına göre, yeteneklerini tanıyan ve farkında olan birey bu yeteneklerini en iyi kendisi geliştirebilir. Böylelikle liderlik sürecinde kişi kendi güçlü ve zayıf yönlerini keşfederek bu sayede karşısına çıkabilecek sorun ve ya sorunlara karşı daha profesyonel ve etkili çözümler üretebilmektedir.
Şimdi sizlere başta çalışma alanı olmak üzere hayatınızın her alanında öz liderlik yapabilmeniz için bilimsel makalelerde geçen stratejilerden bahsedeceğim. Bu stratejileri 3 ana başlık altında toplayabiliriz:
1 -Davranış odaklı stratejiler: kendinizi gözlemlemek ve davranışlarınıza neden olan faktörleri belirlemenize yardımcı olacak stratejilerdir. Bu stratejileri 5 maddede inceleyebiliriz:
a)Kendini gözlemleme: Bu süreçte kendinizdeki zayıf ve güçlü yönlerini keşfedip bu yönlerin zamana ve mekana göre değişimini gözlemler. Bu sayede kendiniz için faydasız olan davranışların farkına varır ve bu yönlerinizi kontrol altında tutmanız kolaylaşır.
b)Hedef belirlemek: Kendinizi gözlemlerken bir yandan da daha iyi oto kontrol sağlamak için bu süreçte hedef belirlemelisiniz. Hedef belirlerken hemen ulaşılabilecek veya asla ulaşılamayacak hedefler koymamalı, hedeflerinizi net bir şekilde ortaya koymalısınız. Ayrıca bu hedeflerinizden çevrenizde bulunan size destek ve motivasyon sağlayacak kişilere de bahsetmeniz süreç için faydalı olabilir.
c)Ödüllendirme : Kendinizi gözlemleyip hedeflerinize ulaşınca sürecin sonunda kendinizi ödüllendirmeniz de çok önemli bir faktördür. Bu ödül sevdiğiniz bir şeyi satın almak, tatile gitmek gibi maddi bir ödül olabileceği gibi, kendinize övgü dolu sözler söyleyerek verebileceğiniz manevi bir ödül de olabilir. Bu ödüllendirme sürecinde kendinizi motive eden şeyin ne olduğu konusunda da farkındalık kazanacaksınız..
d).Cezalandırma: İstenmeyen davranışların azaltılması, istenilen davranışların şekillendirilmesi de cezalandırma büyük rol oynamaktadır fakat cezalandırmanın aşırı kullanımı (buna eleştiri de dahildir) performansınızı olumsuz yönde etkileyebilir.
e)-Hatırlatıcılar: Yapacaklarınıza dair küçük ipuçları, yapılacaklar listesi vb. türden hatırlatıcılar kullanmak, arzu edilen davranışı gerçekleştirmeden önce prova etmek, rol yapmak, zihninizde amaca odaklanmanızı kolaylaştıracaktır.
2-Doğal ödül stratejisi: Kendini tanıyan bir birey olarak, yaptığınız işte zevk alacağınız yönleri öne çıkararak çalışmaya dayalı bir stratejidir. Ödül stratejisi ile karıştırılmamalıdır. Ödüllendirme stratejisi bir tanesin sonunda bireyin kendini ödüllendirmesi iken bu strateji faaliyet süreci boyunca bireyin yaptığı işten zevk almasına ve bu doğal bir ödül olarak görmesini ele alır. Bu strateji sizi, amaçlarınızı gerçekleştirirken kontrol ve sorumluluğun sizde olduğu ve yaptığınız işte yeterli olduğunuz düşüncesine teşvik eder.
3-Yapıcı düşünce modeli stratejileri: Bu stratejiyle kendinizi analiz ederek ve işlevsel olmayan inanışlarınızı belirleyerek bunları işlevsel olanlarla değiştirebilirsiniz. Bunun için zihninizde adeta hayali provalar yaparak, zihinsel betimlemeler ve kendi kendinize konuşarak (yapıcı yönde diyaloglar kurarak) fikirlerinizin artılarını ve eksileri tartabilirsiniz.. Bu şekilde davranarak oto kontrolünü sağlarken daha temkinli olursunuz ve bu süreç hedeflerinize varma yolunda size büyük katkı sağlar. Burada önemli olan noktalardan biri, başarısızlığı hayal etme eğiliminizin olup olmadığını belirlemektir. Bu eğilim varsa, yapıcı yönde başarı hayalleri kurarak bu eğilimi azaltmaya çalışabilirsiniz. Yapılan araştırmalar, bir iş veya faaliyetten önce başarılı olduğuna dair hayaller kuran kişilerin, gerçekte o durumla karşılaştıklarında başarılı performans sergilediklerini gösteriyor.
Yukarıdaki stratejiler ile beraber uygulanabilen öz liderlik, kişinin işinde bulduğu tatmini,verimi ve bütün olarak performansının yükseltmektedir. Dolayısıyla da bireyin başarı yolunda attığı en önemli adımlardan birisidir. Yapılan araştırmalar, yüksek öz liderlik yeteneklerine sahip olanların, işlerinden daha fazla tatmin oldukları sonuçlarına ulaşılmıştır. Günümüzde hızla değişim gösteren ve rekabetin hat safhada olduğu iş dünyasında birey grup içerisinde veya bireysel olarak faaliyette bulunurken yetenek ve becerilerini ulaşabilmek için kendi kendini yönetmeli ve kendine liderlik etmelidir.
Yazan: Psk. Dan. Sidre Çalışkan
Kaynakça:
- DOĞAN, S., & ŞAHİN, F. (2008). Bireysel Performansı Ve Verimliliği Artımada Kendi Kendine Liderlik Yaklaşımının Önemi. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 10(1), 77-95.
- GÖKSOY, S., Engin, E. M. E. N., & YENİPINAR, Ş. (2014). Öğretmenlerin öz liderlik rolleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 103-116.
- Tabak, A., Türköz, T., & Basım, H. N. (2011). Çalışanların öz liderlik algılamalarının izlenim yönetimi taktikleri kullanımına etkisi: Savunma Sanayinde bir araştırma. ODTÜ Gelişme Dergisi, 38(4).
