Türk Havacılık Tarihi
- Türk Havacılık Tarihi
- Kuş Kanatlar: Hezarfen Ahmed Çelebi
- Roket Adam: Lâgari Hasan Çelebi
- Türk Ordusunun İlk Pilotları
- İlk Uzun Mesafeli Uçuş
- Uçan İlk Türk Kadını
- Göklerin Kahramanı: Vecihi Hürkuş
- İlk Kez Uçak Düşürüldü
- İlk Türk Uçağı Vecihi K-VI
- Türk Tayyare Cemiyeti
- TOMTAŞ (Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi)
- Kayseri Tayyare Fabrikası
- Vecihi Sivil Tayyare Mektebi
- Etimesgut Uçak Fabrikası
- Hürkuş Havayolları
- Türkiye’nin İlk Askeri Eğitim Uçağı
İnsanoğlu yeryüzünde var olduğundan beri gökyüzüne olan merakı hiç azalmamış, uçmak için çeşitli denemeler gerçekleştirmiştir. Gerek dünya tarihinde gerekse Türk tarihinde havacılık adına önemli çalışmalar yapılmış ve günümüz havacılığının gelişmesine katkıda bulunulmuştur. 17. yüzyıldan günümüze Türk havacılık tarihinde yaşanan önemli gelişmelere hep beraber bakalım.
Kuş Kanatlar: Hezarfen Ahmed Çelebi
“Bin Fenli” (bilimli) yani çok şey bilen anlamına gelen Hezarfen lakabına sahip Türk Bilgin Ahmed Çelebi, 1632 yılında kuşlardan esinlenerek tasarladığı kanatları ile Galata Kulesinden 3 km’lik bir mesafeye uçuş gerçekleştirdiği rivayet edilmiş ve tarihe geçmiştir.
Roket Adam: Lâgari Hasan Çelebi
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde yer alan bilgiye göre , 17. yüzyılda Türk mühendis ve bilim adamı Lâgari Hasan Çelebi, kendi icat ettiği 50 okka barut macunu ile dolu 7 kollu bir fişeğe binmiş ve yardımcıları tarafından bu fişek ateşlenmiştir. Gökyüzüne fırlatılan Hasan Çelebi, fişeğin barutu bitince önceden hazırladığı kanatları açarak Sinanpaşa Sarayı önünde denize inmiştir. Türk bilim adamı, roketle uçuşun atası olarak kabul edilir. Türk tarihindeki bu önemli olay, havacılık ve uzay bilimleri çalışmalarına ışık tutacak niteliktedir.
Türk Ordusunun İlk Pilotları
1911 yılında Fransa’da bulunan Blériot Uçak Fabrikasının uçuş okuluna gönderilen Süvari Yüzbaşı Fesa Bey (Evrensev) ve İstihkam Teğmeni Kenan Bey, 1912 yılında eğitimlerini tamamlayıp Türk ordusunun ilk lisanslı pilotları olarak ülkeye geri dönmüşlerdir.
İlk Uzun Mesafeli Uçuş
Pilot Teğmen Nuri Bey ve Üsteğmen Hami Bey, 24 Ekim 1914 günü Edirne-İstanbul uçuşunu gerçekleştirmişlerdir. Edirne-Babaeski-Çorlu-Çatalca rotasını takip eden pilotlar, 3 saat 5 dakika süren uçuş sonucu Yeşilköy’e inmişlerdir.
Uçan İlk Türk Kadını
Aktivist olan Belkıs Şevket Hanım, Balkan Savaşı’nın ardından Donanma Cemiyetinin uçak ve gemi almak için başlatmış olduğu bağış kampanyasına destek olmuştur. Aynı zamanda Kadın Hakları Koruma Derneği’nin kurucularından olan Belkıs Şevket Hanım, 30 Kasım 1912 günü Osmanlı isimli Deperdussin uçağı ile İstanbul üzerinde uçmuş ve bağış için hazırlanan propaganda kartlarını atmıştır.
Göklerin Kahramanı: Vecihi Hürkuş
Yeşilköy Tayyare Mektepi’nden mezun olan Vecihi Hürkuş, ilk uçuşunu 21 mayıs 1916 tarihinde gerçekleştirmiştir.
İlk Kez Uçak Düşürüldü
1917 yılında Kafkas Cephesi 7. Tayyare Bölüğü’ne tayin edilen Vecihi Hürkuş, cephede bir Rus uçağını düşürerek uçak düşüren ilk Türk Tayyareci olmuştur. 8 Ekim 1917 tarihinde ise hava savaşında yaralanarak düşen Vecihi Hürkuş, Ruslara uçağını teslim etmemek için yakmıştır. Daha sonra da Ruslar tarafından Nargin Adası’nda esir olarak tutulmuş, Azeri Türkmenlerin yardımı sayesinde esirlikten kurtulmuştur.
1.Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru İstanbul’a gelmiş ve Hava Müdafaa Bölüğüne atanmıştır. Bölükte bir yandan vatana hizmet ederken bir yandan da av uçağı tasarımı yapmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması ile projesi yarım kalmıştır.
Vecihi Hürkuş, sivil pilot olarak da Kurtuluş Savaşı’na katılmıştır. Savaşta başarılı keşif uçuşları gerçekleştirmiş ve bir Yunan uçağını düşürmüştür. Göstermiş olduğu kahramanlıklardan dolayı da tam üç defa TBMM takdirnamesi verilmiştir. Aynı zamanda da kırmızı şeritli İstiklal Madalyası sahibiydi.
İlk Türk Uçağı Vecihi K-VI
Kurtuluş Savaşı’nın ardından İzmir’de Yunan uçaklarından kalan malzemeleri kullanarak ilk Türk uçağını yapan Hürkuş, uçağa Vecihi K-VI adını vermiştir. Uçabilirlik Sertifikası için başvuran Vecihi Hürkuş, “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilememiştir.” cevabını almıştır. Uçuş izni alamayan uçak, uzun bir süre İzmir Meydanı’nda kalmıştır. 28 Ocak 1925 tarihinde Vecihi Hürkuş, ceza almayı göze alarak 25 dk uçmuştur.
Asla vazgeçmeyen Vecihi Hürkuş, uçuş sertifikası alabilmek için Çekoslovakya’ya gitmiştir. Uçağının parçalarını tek tek söküp götüren Hürkuş, sonunda uçuş iznini almış ve Prag’dan Türkiye’ye uçmuştur. Bu uçuş aynı zamanda bir Türk uçağının Avrupa semalarında uçtuğu ilk uçuş olarak tarihe geçmiştir.
Türk Tayyare Cemiyeti
Türk Havacılığının büyümesini ve gelişmesini sağlamak amacıyla 16 Şubat 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuştur. Vecihi Hürkuş, bu cemiyetin kurucuları arasındaki ilk ve tek pilot olarak yer almıştır.
TOMTAŞ (Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi)
İlk uçak fabrikası TOMTAŞ, 7 Eylül 1925 tarihinde kurulmuştur. Şirketin %49’luk hissesi ise Alman Junkers firmasına aittir. Şirketin ilk iki projesi, Kayseri ve Eskişehir’de birer uçak fabrikası kurmaktı.
Kayseri Tayyare Fabrikası
Uçak imalatı amacıyla TOMTAŞ tarafından kurulmuştur. 1926 yılının sonuna kadar 250 uçak üretimi hedeflenmiştir. Alman şirketinin ekonomik sıkıntılara girmesi fabrikayı da etkilemiştir. ABD’nin de etkisiyle fabrikada üretim durdurulmuştur.
Vecihi Sivil Tayyare Mektebi
Hürkuş, 21 Nisan 1932’de ilk Türk sivil havacılık okulunu kurdu. Vecihi Sivil Tayyare Mektebine toplam on iki öğrenci kaydolmuştur. Okul, maddi sıkıntılar ve öğrencilerin diplomalarına denklik verilmemesi yüzünden ne yazık ki kapanmıştır.
Etimesgut Uçak Fabrikası
İngiliz firma De Havilland sponsorluğunda 1941 yılında THK tarafından kurulmuştur. Bu fabrikada Türk ve Polonyalı mühendisler birlikte çalışmıştır.
Hürkuş Havayolları
Türkiye’nin ilk sivil hava yolları olan Hürkuş Havayolları, Vecihi Hürkuş tarafından 1954 yılında Bursa’da kurulmuştur. Başlangıçta, İstanbul-Bursa, İzmir-Aydın ve İzmir-Milas seferleri düzenlenmiştir. Daha sonra İstanbul-Zonguldak-Ankara ve İzmir-Muğla seferleri de başlatılmıştır. Bir ara şirketin faaliyet izni kaldırılmasına rağmen Vecihi Hürkuş, faaliyet iznini geri almayı başarmıştır. Havayolları aynı zamanda Tarım Bakanlığı ile havadan ilaçlama sözleşmesi imzalamıştır. 1959 yılında havayollarının bir uçağının Adana’da düşmesinden sonra işletme izni iptal edilmiştir. Karşılaştığı birçok zorluğunun ardından ne yazık ki Vecihi Hürkuş, Hürkuş Havayollarını kapatmak zorunda kalmıştır.
Türkiye’nin İlk Askeri Eğitim Uçağı
1955-1957 yılları arasında toplam 57 adet üretilen eğitim uçağına “Uğur” ismi verilmiştir. Üretilen uçaklardan üç tanesi Ürdün Hava Kuvvetleri’ne hibe edilirken kalan uçaklar, uçuş okulunda kullanılmıştır.
Tüm bu gelişmeler şüphesiz ki Türk havacılığının gelişmesi ve ilerlemesi konusunda büyük önem arz etmektedir. Yazıda bahsedilen her havacı, Türk havacılığına hizmet etmiş ve Türk havacılığının günümüzdeki haline gelmesine katkıda bulunmuştur. Önüne çıkan her türlü engele rağmen asla pes etmeyen ve vatanının istikbali için her daim çaba göstermiş olan Vecihi Hürkuş’a selam olsun….
“Çünkü uçmak her şeyden önce benim için ruhi bir ihtiyaçtır.”
Vecihi Hürkuş
Yazan: Hatice Peker
Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/L%C3%A2gari_Hasan_%C3%87elebi
https://www.aa.com.tr/tr/yasam/roketle-ucusun-atasi-lagari-hasan-celebi/1058771
https://tayyarecivecihi.com/vecihi-hurkus/
http://web.shgm.gov.tr/tr/kurumsal/1–tarihce
https://www.saffetemretonguc.com/turkiyede-havacilik/
https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCrku%C5%9F_Hava_Yollar%C4%B1
http://temelelektronik.info/bilgi.aspx?bilgi=1073
https://10layn.com/turkiye-havacilik-tarihi-i/
https://www.thk.org.tr/turk_tayyare_cemiyeti
https://www.saffetemretonguc.com/turkiyede-havacilik/
