Kontrol ve Teslimiyetin Havacılıktaki Yeri
Kontrol ve teslimiyetin havacılıktaki yeri, özellikle uçuş fobisi gibi durumların anlaşılmasında kritik bir rol oynamaktadır. Kontrol kelimesi İngilizce’den denetim, idare etme, hakim olma anlamlarına gelecek şekilde çevrilmiştir. Kontrol duygusu, bir kişinin hayatındaki olayların sonuçları üzerinde sahip olduğu gücü algılama şekli olarak da tanımlanır. Kişi bu kontrol gücünü kullanırken yaşadığı durumu daha iyiye çevirebilmek için çabalar. (6)
Teslimiyet kelimesi ise boyun eğmek, kabullenmek, teslim olmak gibi anlamlara gelir. Teslimiyet duygusu literatürde ne yapılırsa yapılsın durumu değiştirememe halinde ortaya çıkan bir duygu olarak ifade edilmektedir. (5)
Bu iki duygu birbirine zıt olmakla beraber, duygulardan birini yoğun yaşayan kişiyle diğerini yoğun yaşayan kişiyi bir çok noktada birbirinden ayırmaktadır. Araştırmalar her insanda bir kontrol etme ihtiyacı olduğunu gösteriyor. Bu ihtiyaç ise kontrolü yansıtacak bir alan bulma ihtiyacı oluşturuyor. Bireyin asıl kontrol alanına kendisi ve sosyal çevresinin girdiğini düşünürsek, kontrol algısının bu iki alanda yaptığı müdahalelere göre şekillendiğini daha rahat anlayabiliriz. (8)
Kontrol ve temsiliyet duygularının havacılıktaki yerine bakacak olursak, kontrol duygusunun yüksek oranda bulunduğu bireylerde aşağıda maddelerle belirtilmiş sebeplerden ötürü uçuş fobisi oluştuğundan bahsedebiliriz. Uçuş fobisi bulunan kişilerde:
Kontrol ve Teslimiyetin Havacılıktaki Yeri
- Olayları kendi istediği doğrultuda değiştirmek için belirledikleri kontrol algısı,
- Olay veya durumlar üzerinde karar verme gücüne sahip olma beklentisi,
- Yaşamındaki olayların sonuçları üzerindeki yönetici rolü,
- Eğer kontrol gücüne sahip olmazsa kötü şeyler yaşayacağına dair duyduğu korku,
- Beklenmedik bir durum ortaya çıktığında bir şey yapamayacak olmak -ki bu bireyler hayatın hemen her alanını planlı ve programlı geçiren, olumsuz olarak algıladığı durumlarda genellikle alternatif planları olan bireylerdir.(3-4-6-7)
gibi özelliklere rastlanmaktadır.
Uçuş fobisi yaşayan kişilerde kalp atım hızının artması, göğüste hissedilen sıkışma ve nefes darlığı, baş dönmesi, boğazda düğümlenme gibi somatik belirtiler; bireyin uçuşu kontrol edemediği uçuş anında kendisi için çıkış kapısı oluşturmasını sağlayan bilinçdışı belirtilerdir.(9)
Teslimiyet duygusu yüksek kişilerde ise uçuş fobisine pek rastlandığı söylenemez. Çünkü bu bireyler kontrol duygusu yüksek bireylere karşın, olaylar üzerinde bir değişiklik sağlayamadığı durumlarda daha sakin davranır ve kontrolü elinde bulunduran nesneye veya bireye daha güvenli bir şekilde yaklaşırlar. Bir bakıma bu durum bireye bir çaresizlik duygusu hissettirdiği için kontrol gücü olan nesneye inanma eğilimi gösteriyor diyebiliriz. Bu hal, içinde bulunduğu krizi, kontrolcü bireylerden daha kolay bir şekilde atlatmalarını sağlamaktadır.(1-2)
Kısacası uçuş fobisinin oluşmasında yer alan; kişinin uçuş hakkında öğrendiği yanlış bilgiler, kendi yaşadığı veya bir başkasının yaşadığı travmatik deneyimler, biyolojik yatkınlıklar gibi faktörlerin yanında sahip olduğu kişilik özellikleri de büyük önem taşımaktadır.
Kontrol ve Teslimiyetin Havacılıktaki Yeri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Kontrol duygusunun havacılık bağlamındaki önemi nedir ve bu duygunun yoğun yaşanması neden uçuş fobisine yol açabilir?
Kontrol duygusu, bireyin yaşamındaki olayların sonuçları üzerinde bir etkiye sahip olduğuna dair algısıdır ve havacılık bağlamında bu algının yokluğu veya azalması önemli bir rol oynar. Kontrol duygusu yüksek bireyler, olayları kendi istekleri doğrultusunda şekillendirme ve karar alma gücüne sahip olma beklentisi içindedirler.
Uçuş esnasında bireyin uçağın hareketleri, rotası veya olası türbülans gibi durumlar üzerinde doğrudan bir kontrolü bulunmaması, bu kişilerde kaygı ve korkuya neden olabilir. Özellikle yaşamlarını planlı ve programlı geçiren, olumsuz durumlara karşı alternatif planları olan bireyler için, beklenmedik bir durumda çaresiz kalma düşüncesi yoğun bir korku yaratır ve bu durum uçuş fobisinin temelini oluşturabilir. Dolayısıyla, kontrol algısının havacılık ortamındaki sınırlılığı, kontrol ihtiyacı yüksek bireylerde uçuş fobisi gelişiminde kritik bir faktördür.
Teslimiyet duygusu, kontrol duygusunun aksine, uçuş fobisi olan bireylerde neden daha az görülmektedir?
Teslimiyet duygusu, bireyin olaylar üzerinde bir değişiklik yapma imkanı olmadığında durumu kabullenme ve boyun eğme eğilimidir. Uçuş fobisi olmayan veya bu duyguyu daha az yaşayan bireylerde teslimiyet duygusu daha belirgindir. Bu kişiler, kontrol edemedikleri durumlarda daha sakin bir tutum sergileyerek, kontrolü elinde bulunduran otoriteye (örneğin pilot veya hava trafik kontrol) güvenme eğilimindedirler.
Bir bakıma, kontrolün kendilerinde olmaması durumu bir çaresizlik hissi yaratsa da, bu durum onları kontrol gücü olan unsurlara inanmaya yönlendirir. Bu inanç ve kabullenme hali, kontrol duygusu yüksek bireylerin aksine, bu kişilerin potansiyel bir kriz anını daha kolay atlatmalarını sağlar. Dolayısıyla, teslimiyet duygusunun varlığı, bireyin kontrol edemediği havacılık ortamında daha uyumlu ve kaygısız bir tutum sergilemesine olanak tanır, bu da uçuş fobisi riskini azaltır.
Uçuş fobisi yaşayan bireylerde görülen somatik belirtiler nelerdir ve bu belirtiler psikolojik olarak neyin ifadesidir?
Uçuş fobisi yaşayan bireylerde sıklıkla kalp atım hızının artması, göğüste hissedilen sıkışma ve nefes darlığı, baş dönmesi ve boğazda düğümlenme gibi çeşitli somatik belirtiler gözlemlenir. Bu fiziksel belirtiler, aslında bireyin bilinçdışının bir tepkisidir. Uçuş anında birey, kontrolü kaybettiği ve potansiyel bir tehlikeyle karşı karşıya kaldığı algısına kapılır. Bu durumda ortaya çıkan somatik belirtiler, bir nevi bireyin o anki durumdan uzaklaşma veya bir “çıkış kapısı” oluşturma arayışının fiziksel yansımalarıdır.
Vücut, algılanan tehdide karşı bir savunma mekanizması geliştirir ve bu da bahsi geçen fiziksel rahatsızlıklar şeklinde kendini gösterir. Dolayısıyla, bu somatik belirtiler, temelde bireyin uçuş üzerindeki kontrol eksikliğine dair duyduğu yoğun kaygı ve korkunun fiziksel düzeydeki ifadesidir.
Araştırmalar, her insanda bir kontrol etme ihtiyacı olduğunu göstermektedir. Bu ihtiyaç, bireyin sosyal çevresi ve kendisi üzerindeki kontrol algısıyla nasıl bir ilişki içerisindedir?
Araştırmalar, insan doğasında temel bir kontrol etme ihtiyacının varlığını ortaya koymaktadır. Bu temel ihtiyaç, bireyin kendi yaşamı ve çevresi üzerinde bir etkiye sahip olma arzusunu ifade eder. Bireyin asıl kontrol alanı olarak kendisi ve sosyal çevresi düşünüldüğünde, kontrol algısı bu iki alandaki müdahalelere göre şekillenir. Birey, kendi kararları, davranışları ve kişisel sınırları üzerinde kontrol sahibi olmak isterken, aynı zamanda ailesi, arkadaşları ve diğer sosyal ilişkileri üzerinde de bir dereceye kadar etkili olma ihtiyacı duyar.
Kontrol algısının bu iki alanda tatmin edilmesi, bireyin genel iyi oluş hali ve psikolojik sağlığı için önemlidir. Kontrol ihtiyacının karşılanamaması veya kontrol algısının zayıf olması durumunda ise kaygı, stres ve çaresizlik gibi olumsuz duygular ortaya çıkabilir. Dolayısıyla, kontrol etme ihtiyacı ile bireyin kendisi ve sosyal çevresi üzerindeki kontrol algısı arasında doğrudan ve güçlü bir ilişki bulunmaktadır.
Uçuş fobisinin oluşumunda, kontrol ve teslimiyet duygularının yanı sıra başka hangi faktörler rol oynamaktadır?
Uçuş fobisinin ortaya çıkmasında, bireyin kontrol ve teslimiyet duygularının yanı sıra çeşitli başka faktörler de önemli rol oynamaktadır. Bunlardan ilki, bireyin uçuş hakkında edindiği yanlış veya abartılı bilgilerdir. Medya veya çevreden duyulan olumsuz hikayeler, uçuşun riskli bir aktivite olduğuna dair hatalı bir algı yaratabilir. İkinci olarak, bireyin kendisinin veya yakın çevresinden birinin yaşadığı travmatik deneyimler (örneğin türbülanslı bir uçuş, kaza hikayeleri) uçuş fobisini tetikleyebilir.
Üçüncü olarak, biyolojik yatkınlıklar da uçuş fobisi gelişiminde etkili olabilir. Anksiyete bozukluklarına genetik yatkınlığı olan bireyler, uçuş gibi stresli durumlara karşı daha hassas olabilirler. Son olarak, bireyin genel kişilik özellikleri de uçuş fobisi riskini etkileyebilir. Örneğin, mükemmeliyetçi, kaygılı veya belirsizliğe tahammülsüz bireylerde uçuş fobisi daha sık görülebilir. Dolayısıyla, uçuş fobisi karmaşık bir durumdur ve oluşumunda psikolojik, çevresel ve biyolojik birçok faktörün etkileşimi söz konusudur.
📩 Daha Fazlası İçin Bir Tık Uzağınızdayız!
👇Aşağıda size en uygun seçeneğin formuna tıklayarak ilk adımı atabilirsiniz.
👮 Mülakatlara Hazırlık:
✈️ Bilimsel Etkinlikler Katılım Formları:
🏢 Kurumsal Talepler:
👥 Başvurular:
🧠 Bireysel Destek:
📲 Sosyal Medya:
🇹🇷 İstikbal (hâlâ) göklerdedir.
Havacılık ve uzay alanında insan psikolojisine önem veren ülkelerden biri olmak için hep birlikte çok çalışmalıyız.
Yazar: Psk. Dan. Sidre Çalışkan
KAYNAKÇA
- Aydin, A. R. (2009). İnanma ihtiyacı ve dinî ritüellerin psikolojik değeri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(2), 87-100.
- Ali Rıza Aydın, Psikanalizin Dinsel Serüveni, Samsun, 2004, ss. 22-28.
- Gök, A. C. Psikoterapi Süpervizyonunda Paralel Süreç: Bir Vaka Çalışması. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 2(2), 39-50
- EKEN, F. O., & EBADİ, H. (2018). ANKSİYETENİN YAŞAM DOYUMU ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE TÜKENMİŞLİĞİN ARACI ROLÜ. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(2), 112-126.
- Ertürk, E., & Keçecioğlu, T. (2012). Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiler: Öğretmenler üzerine örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(1), 39-52.
- Gültekin, M. (2004). Ergenlerde kontrol alanı algısı. Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 267-279.
- (1991, akt. Kim, 2002)
- CÜCELOĞLU, D. (1999), İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
